Lmst

Herakles (2)

De Kretenzische Stier (Archeologisch Museum, Antalya)

In mijn vorige blogje introduceerde ik de eerste zes werken die Herakles moest verrichten voor koning Eurystheus van Tiryns. De halfgod had de Peloponnesos ontdaan van monsters en zou voor zijn volgende zes werken reizen maken buiten de Peloponnesos.

De Kretenzische stier

Herakles’ zevende werk was het vangen van de Kretenzische stier. De bronnen zijn het oneens over de aard van dit beest: was het de vader van de Minotaurus of was dit het dier dat Europa vervoerde van Fenicië naar Kreta? Om het nog wat complexer te maken, wordt hetzelfde verhaal verteld over de Atheense held Theseus. In elk geval: men vertelde dat Herakles het ondier bedwong in de buurt van Marathon.

De merries van Diomedes (Antikensammlung, München)

Merries van Diomedes

Koning Diomedes leefde in het noordelijke Thracië, en bezat vier vleesetende merries, die Herakles maar moest zien te vangen. Op weg naar het hoge noorden ving Herakles de Kerkopen, waarover ik het al eens eerder had, en bezocht hij zijn vriend Admetos van Thessalië, wiens echtgenote Alkestis hij en passant ook nog even uit de Onderwereld terughaalde. Eenmaal in Thracië ving Herakles de paarden, maakte hij een einde aan het leven van Diomedes en voedde het lijk aan die paarden.

Herakles en Hippolyte (Musée royal de Mariemont, Morlanwelz)

De gordel van Hippolyte

Hippolyte was de koningin van de Amazones, de vrouwelijke krijgers in het verre oosten. Eurystheus eiste haar gordel, om die aan zijn dochter cadeau te doen. Herakles rustte dus een schip uit, belandde in een voorloper van de Trojaanse Oorlog, maakte wat Argonauten-achtige avonturen mee en arriveerde bij de Amazones. Al snel was Hippolyte verliefd op Herakles en ze wilde hem de gordel gewoon geven. De godin Hera, nog steeds vertoornd, verspreidde echter het gerucht dat de Griek haar wilde ontvoeren, waarop toch een conflict ontstond, waarin vele Amazones het leven lieten.

Geryon (Musée du Bardo, Tunis)

De runderen van Geryon

In het uiterste westen woonde Geryon, de driekoppige koning van een mythologisch koninkrijk dat later werd geïdentificeerd als Cádiz. Eurystheus beval Herakles om Geryons vee te stelen. Toen deze zijn tegenstander had verslagen, richtte hij twee zuilen op om zijn overwinning te herdenken: de Zuilen van Herakles dus ofwel de Straat van Gibraltar. Op de terugweg stichtte hij verschillende steden en wijdde hij tempels in voor zichzelf, o.a. in Rome (de tempel van Hercules in het Forum Boarium). De historische waarheid achter deze verhalen is vermoedelijk de Fenicische kolonisatie: overal hebben de Feniciërs tempels gewijd aan Melqart, een god die men later identificeerde met Herakles.

Keizer Commodus als Herakles met de appels van de Hesperiden (Capitolijnse Musea, Rome)

De appels van Hesperiden

Herakles moest nu de gouden appels van de Hesperiden zien te verwerven. Zij waren de dochters van Atlas, de reus die de hemel op zijn schouders droeg. De Hesperiden bewaakten diens boomgaard en het is aannemelijk dat dit verhaal een historische kern heeft in een stam van vrouwelijke krijgers in het moderne Mali; zij beheersten de handel in goud. Op de terugweg bezocht Herakles nog het orakel van Zeus Ammon in Siwa en stichtte hij de Egyptische stad Thebe.

Herakles en Kerberos (Antikensammlung, München)

Kerberos

Het laatste werk was het vangen van Kerberos, de driekoppige wachthond van de Onderwereld. Tijdens het onvermijdelijke gevecht werd Herakles beschermd door de leeuwenhuid die hij te danken had aan zijn eerste werk. Toen hij eenmaal met de hellehond was teruggekeerd bij Eurystheus, was Herakles vrij van verdere dienstbaarheid. Hij wreekte zich onmiddellijk door de drie zonen van Eurystheus te doden, hun vader af te zetten en zelf te gaan regeren als koning van Tiryns en de Peloponnesos.

Herakles doodt Nisos (Antikensammlung, München)

Dood

Over Herakles zijn nog veel meer verhalen bekend, maar twee blogjes is wel genoeg. Toen hij met zijn echtgenote Deianeira eens probeerde een rivier over te steken, bood een kentaur genaamd Nisos aan de vrouw te dragen. Halverwege de stroom probeerde hij echter Deianeira te verkrachten, waarop Herakles hem doodde met een van zijn giftige pijlen. De stervende centaur maakte Deianeira wijs dat zijn bloed, als ze het aanbracht op Herakles’ kleding, ervoor zou zorgen dat hij haar eeuwig trouw zou blijven. Toen hij het gewaad aanhad, vergiftigde hij zichzelf; om aan de helse pijnen te ontkomen, liet hij een brandstapel bouwen, waarop hij zichzelf verbrandde. Na zijn dood werd hij onder de goden opgenomen of – volgens andere tradities – een sterrenbeeld.

De koningen van Sparta en die van Macedonië beweerden afstammelingen te zijn van de halfgod, en in de Hellenistische tijd voerden veel Griekse koloniën in het oostelijke Middellandse Zeegebied hem op als stichter. De Romeinse keizers Domitianus, Commodus, Septimius Severus, Postumus en Maximianus hebben zich laten afbeelden als Hercules.

#Admetos #Alkestis #Amazones #Argonauten #Cádiz #Commodus #Deianeira #Domitianus #Eurystheus #Geryon #Hera #Herakles #HeraklesSterrenbeeld_ #Hesperiden #Hippolyte #kentauren #Kerberos #Kerkopen #Maximianus #Melqart #mythologie #Postumus #SeptimiusSeverus #Sparta #StraatVanGibraltar #Theseus #Thessalië #ZuilenVanHerakles

Herakles (1)

Herakles (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)

Ik heb voor volgende week een stukje klaar waarin ik vertel dat we oude mythen beter niet kunnen navertellen, dus het is alleen maar logisch dat ik vandaag eens de verhalen navertel over Herakles. Eerst maar eens een woord over zijn jeugd.

Herakles – of Hercules, zoals de Romeinen hem noemden – gold als de zoon van een sterfelijke vrouw, Alkmene, en de oppergod Zeus. Zeus’ wettige echtgenote Hera haatte het buitenechtelijke kind en stuurde daarom twee slangen om het te wurgen. De baby wist de ondieren echter te doden. Herakles werd een sterke krijger, maar Hera sloeg hem met waanzin, en het was in een vlaag van waanzin dat hij zijn eigen kinderen doodsloeg.

Toen hij weer bij zinnen was gekomen en begreep dat hij zich op een of andere manier moest zuiveren, raadpleegde hij het orakel van Delfi, dat hem beval zijn familielid Eurystheus, de koning van Tiryns, te dienen. Die gelastte hem tien werken te verrichten. Die lijken regelmatig op de activiteiten van andere helden, zoals Theseus en de Argonauten, en de lijstjes met werken variëren. Zelfs het aantal lag lange tijd niet vast. De canonieke opsomming is voor het eerst te vinden bij de Grieks-Romeinse geschiedschrijver Diodoros van Sicilië.

De Nemeïsche Leeuw (Veliko Tarnovo)

De leeuw van Nemea

Herakles’ eerste taak was het doden van de leeuw van het nabijgelegen Nemea, een verschrikkelijk beest. De huid bleek bestand tegen alle wapens, zodat Herakles het uiteindelijk moest wurgen. Hij gebruikte de huid voortaan als een soort harnas, zodat de halfgod altijd wordt afgebeeld met een leeuwenhuid over de schouders. De Grieken vierden de overwinning sindsdien om het andere jaar met de Nemeïsche Spelen.

Het is een interessante vraag waar dit verhaal vandaan komt. Leeuwen waren al in Mykeens Griekenland uitgestorven, wat de indruk wekt dat dit verhaal óf heel oud is óf geïmporteerd uit het Nabije Oosten. Een vergelijkbare kwestie is de locatie van Eurystheus’ paleis: Tiryns. Een stad die eigenlijk alleen in de Laat-Mykeense tijd betekenis heeft gehad. Is dit een aanwijzing voor een oude Traditionskern?

Iolaos en Herakles doden de Hydra (Antikensammlung, München)

De hydra van Lerna

Het tweede werk was het doden van de hydra (waterslang) van Lerna, een andere stad in de buurt van Tiryns. De moeilijkheid was dat het dier negen koppen had en dat elke afgehakte kop werd vervangen door drie koppen. Herakles’ vriend Iolaos wist echter raad: hij brandde een flink stuk hout af, dat Herakles kon gebruiken om nieuwe koppen af te schroeien. De laatste, onsterfelijke kop begroef hij daarna levend. Na afloop van dit gevecht doopte Herakles zijn pijlpunten in het giftige monsterbloed. Als boogschutter was hij voortaan onoverwinnelijk.

Herakles en de hinde (museum van Crotone)

De hinde van Keryneia

Eurystheus stuurde Herakles nu naar Keryneia, waar hij een hinde moest zien te vangen die was gewijd aan de godin Artemis. Het dier was nog groter dan een stier en verwoestte allerlei landschappen ten westen van Tiryns. Herakles achtervolgde het dier tot aan de noordelijkste randen van de aarde, overwon het en droeg het terug naar Griekenland.

Herakles en het Erymanthische zwijn (Nationaal Museum, Athene)

De Erymanthische ever

Het Erymanthische everzwijn woonde op de hellingen van het Erymanthosgebergte, waar het allerlei akkers en velden verwoestte. Dit deel van de Heraklesmythe is het mythologische broertje van de Kalydonische Jacht. Herakles joeg het beest, dat hij niet meteen kon overwinnen, naar de sneeuw, waar het al snel moe werd, zodat Herakles het kon vangen. Op z’n schouders droeg hij het dier naar huis.

De stallen van Augeis (Antikensammlung, München)

De stallen van Augeias

Herakles’ volgende klus was het schoonmaken van de beruchte paardenstal van koning Augeias van Elis, en wel in één dag. De verschrikkelijke stank negerend begon de halfgod dapper alle mest weg te dragen, maar er was gewoon te veel. Daarom nam hij de goede raad over van Iolaos: hij leidde een rivier om en spoelde daarmee alle vuil uit de stal.

Dit, zo zei Eurystheus, was vuil spel: Herakles had niet zomaar de hulp van een riviergod mogen aanvaarden. Daarom legde hij hem twee extra werken op: één wegens die riviergod, één omdat Iolaos hem had geholpen bij het doden van de hydra van Lerna.

De Stymfalische vogels (Nationaal Archeologisch Museum, Athene)

De Stymfalische vogels

Het Stymfalische Meer – meer een moeras, overigens – ligt ten westen van Tiryns en werd onveilig gemaakt door zwermen mensetende vogels. Ze hadden vleugels, klauwen en metalen snavels, en waren gewijd aan de oorlogsgod Ares. Aanvankelijk waren zelfs Herakles’ pijlen ontoereikend, maar de godin Athena gaf hem een ratelaar waarmee hij de vogels verjoeg. Ze vlogen helemaal naar de Zwarte Zee en de weinige achterblijvers vielen uiteindelijk toch ten prooi aan de giftige pijlpunten.

Inmiddels had Herakles de Peloponnesos bevrijd van alle daar voorhanden zijnde overgebleven ondieren. Dat betekende dat Herakles bij zijn volgende opdrachten steeds verder weg moest reizen. De verhalen over deze reizen en de werken die hij onderweg verrichtte, zorgden ervoor dat Herakles in later tijden kon gelden als stichter van allerlei steden, overal in de antieke wereld.

[wordt vervolgd]

#Alkmene #Argonauten #Augeias #DiodorosVanSicilië #Elis #Erymanthos #Eurystheus #Hera #Herakles #hydra #Iolaos #KalydonischeJacht #KeryneiaPeloponnesos_ #Lerna #mythologie #Nemea #NemeïscheSpelen #StymfalischeMeer #Theseus #Tiryns #Zeus