Titus Livius (1): biografie
Zomaar een jonge Romein, niet per se Titus Livius (Archeologisch museum, Thessaloniki)Ooit, lang geleden, nog in de vorige eeuw, had ik een website over de Oudheid, die hing onder een Planet-account en een URL had die eindigde op /~lende045. Dat was onhandig en ik besloot een domeinnaam te registreren. Een vernoeming naar de geboren verhalenverteller Herodotos leek me wel wat. Herodotus.com dus. Maar die naam was al vergeven. Livius.com dan, vernoemd naar die andere geboren verteller van historische verhalen? Die naam was al in handen van een Roemeense tandarts. En dus koos ik voor Livius.org. Achteraf bedacht ik: ik had ook Herodotus.org kunnen kiezen. Of een variant met Herodotos.
Wie was Livius, behalve een geboren verteller van historische verhalen? Omdat ik op vakantie ben, heb ik zeven stukken voor u klaargezet over de Romeinse auteur. Belangrijk om te onthouden: hij is geen historicus in de normale zin des woords, dus iemand die aan de hand van een genuanceerd causaliteitsbegrip probeert het verleden te verklaren. (Verklaren is wat het verslag maakt tot meer dan een opsomming; het genuanceerde causaliteitsbegrip is een voorwaarde voor hedendaagse wetenschappelijkheid.) Eerder was Livius een voorloper van de geschiedvorsing, zoals de alchimist voorafgaat aan de chemicus en de astroloog an de astronoom.
Jeugd
Het is een gemeenplaats om te zeggen dat over het leven van Titus Livius, de auteur van een Geschiedenis van Rome sinds de stichting van de stad, vrijwel niets bekend is. Bijna alles wat we over de auteur weten, zo gemeenplaatsen we verder, moeten we afleiden uit zijn geschiedwerk zelf en een handvol anekdotes bij latere auteurs. Dat is frustrerend maar in elk geval meer dan we weten over pakweg Homeros.
De christelijke auteur Hieronymus, die belangstelling had voor chronologie, beweert dat Livius is geboren in 59 v.Chr. en overleden in 17 na Christus. Dit maakt Livius een bijna-tijdgenoot van de Romeinse politicus Octavianus, die in 63 werd geboren, de alleenheerschappij vestigde onder de naam Augustus in en overleed in 14 na Chr.
Dat Livius is geboren in Patavium, het huidige Padua, blijkt uit zijn eigen werk, maar dat is alles wat we weten. Verschillende inscripties uit die stad noemen leden van de Liviusfamilie, maar geen daarvan kan worden verbonden met de geschiedschrijver. Hij zal hebben behoord tot de provinciale elite; zijn familie was vermogend genoeg om de jonge Titus naar een bekwame leraar te sturen. Omgekeerd: Livius’ moeizame omgang met Griekse teksten suggereert dat hij geen vervolgonderwijs heeft genoten in bijvoorbeeld Athene, zoals een Romeinse jongen uit de allerrijkste families zou hebben gedaan.
Tijdens Livius’ jeugd was Julius Caesar gouverneur van Gallia Cisalpina, de provincie waarin Padua lag. Het is waarschijnlijk dat de jongen vaak verhalen heeft gehoord over de oorlog in Gallië. Hij is echter nooit gewend geraakt aan het militaire leven. Zijn geschiedwerk verraadt weinig kennis van oorlogvoering. Dit, in combinatie met zijn gebrek aan politieke ervaring, zou Livius normaal gesproken hebben gediskwalificeerd als geschiedschrijver, maar zoals we zullen zien, is hij een beter auteur dan weleens wordt beweerd.
Toen Livius ongeveer tien jaar oud was, brak de Tweede Burgeroorlog uit. In 48 v.Chr. streed Caesar tegen Pompeius bij Farsalos. De volwassen Livius herinnerde zich later een miraculeus voorval. Zijn eigen beschrijving is niet bekend, maar een eeuw later vertelde de Griekse auteur Ploutarchos het volgende:
In Patavium was er een bekende waarzegger, Gaius Cornelius, een stadgenoot en kennis van de geschiedschrijver Titus Livius. Op de dag van de veldslag was deze man toevallig aan het werk. Volgens Livius begreep hij eerst dat het gevecht op dat moment was begonnen, en verklaarde hij tegen de aanwezigen dat op dit tijdstip de zaken werden beslist omdat de troepen nu in actie kwamen. Toen hij de verdere tekens onderzocht, sprong hij op in een soort extase en riep: “Caesar, de overwinning is aan u!” De aanwezigen waren verbaasd, maar hij nam de krans van zijn hoofd en verklaarde plechtig dat hij die niet meer zou dragen totdat de feiten hadden bewezen wat zijn kunst hem had onthuld. Livius zegt zeer expliciet dat dit echt is gebeurd.noot Ploutarchos, Caesar 47.
Titus Livius, een serieuze geest
We kennen nog een verhaal over Livius’ jeugd. De Romeinse filosoof Seneca vertelt dat de latere geschiedschrijver als jonge man filosofische essays schreef. Het kan waar zijn, hoewel Livius’ geschriften geen diep filosofische geest verraden. Hoe dit ook zij, deze anekdotes suggereren een ernstige jonge man, en dat is ook de indruk die we krijgen bij het lezen van zijn geschiedwerk. Humor en ironie zijn afwezig. Wel heeft hij groot gevoel voor de menselijke psyche en opmerkelijk veel sympathie voor mensen die lijden; in citeerde het verhaal van Verginia al. Wij vinden zijn ernst misschien wat moeilijk te verdragen, maar Livius had een hart.
Misschien was hij getraumatiseerd. Na de gewelddadige dood van Julius Caesar volgde immers een nieuwe burgeroorlog, waarin Padua een rol speelde. Het is bepaald niet ondenkbaar dat de jonge Titus Livius in 44/43 een deel van de gevechten heeft meegemaakt. Pas rond 30 v.Chr. keerde de rust weer, toen Octavianus de monarchie stichtte.
#antiekeGeschiedschrijving #Augustus #Hieronymus #JuliusCaesar #KlassiekeGeschiedschrijvers #LiviusOrg #LuciusAnnaeusSeneca #Octavianus #Padua #Patavium #Ploutarchos #TitusLivius
