Perikles
Perikles (Altes Museum, Berlijn)Een blogjes over Perikles, waarom ook niet? Hij is een van de beroemdste Grieken aller tijden. Daarom weet u vermoedelijk wel dat hij lange tijd de dominantste politicus was in Athene, dat op zijn beurt de dominantste stadstaat was in wat tegenwoordig Griekenland heet. Dit laatste lijkt een wat omslachtige formulering (waarom zou ik het niet gewoon over Griekenland hebben?), maar ik vermoed dat als je rond 495 v.Chr., toen Perikles werd geboren, had gekeken wat de belangrijkste Griekse stadsstaat was, mensen Kyrene of Syracuse zouden hebben genoemd.
Delische Zeebond
Dat veranderde door de Perzische Oorlogen (480-476 v.Chr.). Of eigenlijk: doordat de Atheners bleken te beschikken over een zilverader, waardoor ze op initiatief van de politicus Themistokles een vloot bouwden, die van grote invloed bleek te zijn op het verloop van de oorlog. Ik ben niet overtuigd dat de zeeslag bij Salamis zo beslissend was als wel wordt aangenomen, en naarmate ik er langer over denk, ben ik er zelfs steeds minder van overtuigd, maar één ding staat vast: de Atheense vloot was cruciaal.
Toen duidelijk was dat de Perzen voorlopig niet terug zouden komen, trok Sparta zich uit de anti-Perzische coalitie terug, waarop Athene de hoofdrol opeiste. De coalitie, die bekendstaat als de Delische Zeebond, veranderde steeds meer in een Atheens imperium – en dat was een gevolg van het beleid van Perikles, die daarmee conflicten met Sparta riskeerde. Er waren politici die daar anders over dachten, zoals Kimon (de zoon van de Miltiades die de slag bij Marathon had gewonnen), maar Kimon was niet heel populair bij de Atheense bevolking. En in een democratie maakt dat wel uit. In 462 v.Chr. dwong Perikles zijn rivaal de stad tijdelijk te verlaten.
Vanaf toen was Perikles de belangrijkste politicus in Athene. Hij nam maatregelen om de democratie te versterken en beschouwde de opbrengsten uit de Delische Zeebond, die eigenlijk waren bedoeld voor de verdediging tegen de Perzen, als betaling aan Athene, dat ermee kon doen wat het wilde.
Misschien een portret van Aspasia, de geliefde van Perikles (Archeologisch museum van Izmir).Imperium
Wat in feite gebeurde was dat Athene aanbood een vloot in de vaart te houden die iedereen die betaalde, zou beschermen tegen de Perzen. Omdat het tarief lager lag dan het zelf in de vaart houden van een vloot, was dit voor kleine stadstaten aantrekkelijk. Het betekende echter dat als zo’n kleinere stadstaat de Delische Zeebond wilde verlaten en Athene een vloot stuurde om die beslissing teniet te doen, zo’n stadstaat zelf geen schepen had, ja zelfs de Atheense vloot had helpen financieren.
Vanaf 451 werd Perikles ieder jaar herkozen als strategos (generaal). Dat gaf hem voldoende invloed om de volksvergadering te controleren. Hij wordt dan ook meestal afgebeeld als generaal, met een helm op z’n hoofd. Overigens een gebruikelijke wijze van afbeelden in de vijfde eeuw. Zijn populariteit zal ten dele gebaseerd zijn geweest op het feit dat hij de democratie versterkte, en deels op het feit dat hij stamde uit een aristocratische familie. Hij had al een zekere naamsbekendheid.
Wat ook een rol zal hebben gespeeld, is dat de oorlogen doorgaans succesvol verliepen, zodat de roeiers geld konden verdienen op de vloot en de soldaten terugkeerden met buit. Het grootste conflict was met Sparta en staat bekend als de Eerste Peloponnesische Oorlog (460-445); tegelijkertijd werd er nog gevochten tegen Perzië. Dat laatste conflict liep in 449 ten einde. Of er een officieel vredesverdrag was, is onder historici een bekende discussie. Feit is dat de Delische Zeebond hiermee feitelijk geen bestaansreden meer had, desondanks bleef bestaan, en dus definitief veranderde in een Atheens imperium. Steden die de alliantie wilden verlaten, werden gewelddadig gedwongen lid te blijven (bijvoorbeeld Samos).
De inkomsten uit het imperium werden op Perikles’ advies aangewend voor een grootscheeps bouwprogramma, waarvan het Parthenon het bekendste is. Ook het Erechtheion dateert uit deze jaren.
Het ParthenonProblemen
Eind jaren 430 werden verschillende vrienden van Perikles beschuldigd van goddeloosheid, waarschijnlijk om indirect de machtige politicus zelf te treffen. Zijn vriend Anaxagoras, een filosoof, moest uit de stad vluchten; er gingen geruchten over Aspasia, Perikles’ geliefde; de beeldhouwer Feidias moest uitleggen hoe hij geld had uitgegeven dat bedoeld was voor het standbeeld van Athena dat hij had gemaakt voor het Parthenon. Men vertelde dat Perikles, die niet alle beschuldigingen kon pareren, daarom maar aanstuurde op de Archidamische Oorlog (431-421). Dit is waarschijnlijk niet waar, maar het suggereert dat Perikles in deze tijd kwetsbaar oogde.
In 431 brak die oorlog uit. Perikles’ strategie was Sparta uit te putten. Hij liet het platteland rond Athene evacueren, trok de bevolking terug achter de onneembare Lange Muren, en koos ervoor Sparta en zijn bondgenoten vanaf de zee aan te vallen. Dit beleid was extreem kostbaar en zou Athene in enkele jaren failliet hebben laten gaan. Perikles’ dood ten gevolge van de tyfusepidemie van 429 redde Athene. De weg was nu vrij voor politici die wel wisten hoe ze moesten begroten, zoals Kleon.
#ArchidamischeOorlog #AtheenseDemocratie #Athene #DelischeZeebond #EerstePeloponnesischeOorlog #Feidias #Kimon #LangeMuren #Perikles #zeeslagBijSalamis
