De zevende hemel

Zoals gebruikelijk blog ik op zondag over de Grieks-Romeins-Joodse wereld van het Nieuwe Testament, en vandaag moet dat maar eens gaan over het wonderlijke idee dat er boven de aarde diverse hemels zijn. Zo schrijft de apostel Paulus in zijn Tweede Brief aan de Korintiërs:

Ik ken een volgeling van Christus die veertien jaar geleden tot in de derde hemel werd weggevoerd – in zijn lichaam of buiten zijn lichaam, dat weet ik niet, dat weet God alleen. Maar ik weet dat deze man …   werd weggevoerd tot in het paradijs en dat hij daar woorden hoorde die geen mens kan en mag uitspreken.noot 2 Korintiërs 12.2-4; NBV21.

Omdat deze brief rond 56 is geschreven, hebben we te maken met een gebeurtenis aan het begin van de jaren veertig; de “volgeling van Christus” is vrijwel zeker Paulus zelf, zoals blijkt uit het vervolg.noot 2 Korintiërs 12.7-9. Dit soort omschrijvingen waren in de antieke literatuur niet ongebruikelijk, denk maar aan het gebruik van de derde persoon door Julius Caesar in zijn boek over de Gallische Oorlog. Dus dat is allemaal niet zo bijzonder.

Drie hemels

Dat is ook de formulering “tot in de derde hemel” niet. In het antieke wereldbeeld lag meteen boven de aarde de lucht, waarin de wolken dreven, en was daarboven nog een hogere hemel. Filosofen maakten onderscheid tussen het element lucht en het kosmische element ether. In de hogere hemel was alles volmaakt: de planeten waren perfect bolvormig, hun banen perfect cirkelvormig. De maan, met vlekken, vormde de grens. Daar onder bestond imperfectie en verandering. Boven de hoge hemel lag dan nog een tijdloze transcendente hemel. In zijn dialoog Faidros vertelt Plato dat de goden/planeten soms de kosmische reidans (de omwenteling van de planeten om de zon) achter zich laten en door een gat in de hoge hemel naar buiten gaan en de wereld van de ideeën aanschouwen.noot Plato, Faidros 247. Het Pantheon in Rome is een illustratie van dit wereldbeeld.

Kortom, minimaal drie hemels: de atmosfeer, de hoge hemel en de transcendente hemel. Ook in de Henochitische literatuur vinden we deze verdeling. In het Boek der Wachters lezen we hoe Henoch door de wind wordt opgenomen naar een hemels paleis en dat hij daarvandaan nog wat hoger komt, in een nog mooier paleis, waarin hij God aanschouwt.noot 1 Henoch 14. Deze tekst dateert uit de derde eeuw v.Chr.

De zevende hemel

In jongere teksten wordt het aantal hemels vergroot. Eind eerste eeuw kent de joodse apocalyptische tekst die bekendstaat als 4 Ezra er al zeven,noot 4 Ezra 7.92-98. en dat is ook volgens vroegchristelijke auteurs als Eirenaios van Lyon het aantal hemels. Volgens de derde-eeuwse gnostische tekst De oorsprong van de wereld maakte de schepper Yaldabaoth een hemel voor elk van zijn zeven kinderen.noot Oorsprong van de wereld 102. Ook de islam kent zeven hemels.noot Koran 41.12.

Dantes hemel heeft zelfs tien lagen, en tien is ook het aantal hemels dat de manicheeërs kenden, zoals het plaatje hierboven toont. Kortom, het idee van een meervoudige hemel was buitengewoon gangbaar – al was een mystieke hemelreis dat natuurlijk niet.

[Een overzicht van deze reeks over het Nieuwe Testament is hier.]

#4Ezra #BoekDerWachters #DanteAlighieri #DeOorsprongVanDeWereld #EirenaiosVanLyon #hemel #HenochitischeLiteratuur #manicheïsme #Paulus #Plato #transcendentaliteit #TweedeBriefAanDeKorintiërs #Yaldabaoth #zevendeHemel

Het evangelie van Thomas (3)

In de twee voorafgaande stukjes (één, twee) legde ik uit dat het Evangelie van Thomas, een verzameling van 114 Jezus-woorden, nogal problematisch is. De ouderdom valt niet goed te bepalen, de relatie tot de canonieke evangeliën is onduidelijk, we kennen de doelgroep niet. Wellicht is het geschreven in Edessa, maar wellicht ook niet.

Gnostische mythe

We weten meer over de eigenlijke ideeën. Wat de samensteller “de geheime woorden die de levende Jezus sprak” noemt, is namelijk niet zo heel geheimzinnig. Ze veronderstelt kennis van de zogeheten gnostische mythe. Die komt erop neer dat de individuele zielen ooit verbleven in het koninkrijk van het licht. Door een of andere ramp vóór het begin van de tijd (ik snap dit ook niet) raakten zielen opgesloten in de materie en raakten ze gehuld in mensenlichamen. Deze degradatie maakte dat ze vergaten waar ze eigenlijk thuishoorden. De levende Jezus – de buiten de tijd staande zoon van God – toonde deze gevangen zielen wie ze eigenlijk waren. Jezus is dus de grote openbaarder. Wie begreep dat de materie niet de werkelijkheid was, maar slechts een tijdelijk omhulsel van de ziel, kon zichzelf verlossen.

Wie deze achtergrond kent, snapt dat met Evangelie van Thomas 28, waarin sprake is van mensen die dronken zijn en “mensen die blind zijn in hun hart”, wordt verwezen naar de zielen die zijn vergeten waar ze thuishoorden. Het koninkrijk van God, dat de canonieke evangeliën in de toekomst plaatsen, is dus al aanwezig. Althans voor de elite die kennis heeft opgedaan. Die hebben het in hun binnenste.

Ik voor mij denk dat niet valt uit te sluiten dat het Thomasevangelie is ontstaan doordat mensen, met de gnostische mythe in het achterhoofd, canonieke en andere (verzonnen? authentieke?) uitspraken van Jezus navertelden. Ik zeg “navertelden” omdat dit dus mondeling is gebeurd.

Conclusie

Het moge duidelijk zijn: het Thomasevangelie is interessant en roept vooral vragen op.

• Hoe oud is de kern van de (bewerkte) tekst?
• Wat is de relatie tot de canonieke evangeliën en/of het Diatesseron?
• Waar en voor welke doelgroep heeft wie het geschreven?

Niets is hier simpel. Tegenover elke oudheidkundige die gelooft in de ouderdom en betrouwbaarheid van de tekst staan er twee die het houden op een jonge tekst. Het probleem is, denk ik, ten dele dat mensen die hopen op buitencanonieke informatie over het vroegste christendom, zich eerder richten op het Thomasevangelie dan degenen voor wie het Nieuwe Testament voldoende is. Daardoor zijn onder de specialisten de aanhangers van een vroege datering oververtegenwoordigd. Degenen die niet overtuigd zijn van de ouderdom, zijn vaak niet de echte specialisten. Dat wil overigens niet zeggen dat hun argumenten ongeldig zouden zijn; het wil alleen zeggen dat de discussie wat onevenwichtig is.

En toch, er is iets als een conclusie mogelijk. Ik blogde een tijdje geleden over de niet-canonieke evangeliën en wees erop dat die weinig informatie bevatten die teruggaat op de historische Jezus. Dat zou ook kunnen gelden voor het Thomasevangelie, maar dit is wel de tekst die de grootste kans lijkt te hebben authentieke uitspraken te bevatten. Ik denk dat voor- én tegenstanders zich in die formulering kunnen vinden. En daarna mogen ze bakkeleien over de vraag of die kans 25% of 75% is.

#EvangelieVanJohannes #EvangelieVanThomas #gnosis #gnostischeEvangeliën #KoninkrijkVanGod #NieuweTestament #Yaldabaoth

I really looked at the demiurge and went
"Yep, that's a cat"

#demiurge #yaldabaoth #gnosticism #occult #esoteric #art #MastoArt #gif #animation #animated #fediart #digitalart #artistsonmastodon #artist #occultism #esotericism #gnostic #cats