Verdwenen Dresden
Dresden grüßt seine Gäste
Als u vroeger, vóór het neerkomen van de Muur, was aangekomen in Dresden, zou u zijn begroet door de bovenstaande wandschildering. Heel gepast heet het door Kurt Sillack en Rudolf Lipowski gemaakte kunstwerk “Dresden grüßt seine gäste”. Het stond en staat op de monumentenlijst, maar tegenwoordig zult u even moeten zoeken voor u zich kunt laten verwelkomen. Er staat namelijk een gebouw voor waarin onder meer een supermarkt is gevestigd. Nu heb ik niets tegen supermarkten, maar het is wel jammer als ze een erkend monument aan het zicht onttrekken.
Het viel me tijdens mijn bezoek aan Dresden, begin september, vaker op dat nogal wat moderne kunstwerken en hedendaagse architectuur waren weggewerkt. Na de Duitse eenwording zijn namelijk allerlei tijdens het bombardement van Dresden vernietigde barokgebouwen herbouwd, zoals de Frauenkirche. Die was na de Tweede Wereldoorlog als ruïne en gedenkteken blijven staan. De herbouw is echt heel netjes gedaan, en Dresden is zeker een prettige stad, maar het betekent dat nogal wat naoorlogse architectuur heeft moeten wijken.
De Prager Straße met het voormalige hotel Newa; de fontein heet Paardenbloemen.
Dat was niet alleen een politieke keuze tegen de DDR, waarmee je het eens of oneens kunt zijn, maar ook een beslissing om historiserende architectuur te laten gaan vóór moderne architectuur. Ook met die keuze kun je het eens of oneens zijn, en het moet gezegd dat de nieuwe barokgebouwen geen goedkope kitsch zijn, maar toch: de DDR-architecten beschikten over dezelfde materialen als hun collega’s aan de andere kant van de Muur, en ze moesten vergelijkbare keuzes maken. De aan het zicht onttrokken of gesloopte architectuur hoort bij dezelfde kunstgeschiedenis als de naoorlogse gebouwen in West-Europa.
Wat er nog staat
Gelukkig is niet alles weg. Hierboven zag u de Prager Straße (geïnspireerd op de Rotterdamse Lijnbaan) en hieronder ziet u het Kulturpalast. Ik zag dat laatste gebouw voor het eerst tijdens een avondwandeling en het beviel me; elke keer dat ik er daarna opnieuw langs liep – en het is moeilijk te missen – trof het me weer als voornaam en sereen. Het straalt een bepaalde rust uit die het vergelijkbare Palast der Republik in Berlijn (“Erichs Lampenladen”) destijds miste.
Kulturpalast
Ik weet het: gebouwen als het Kulturpalast dienden om Dresden te presenteren als sozialistische Groβstadt. De aan een zijkant aangebrachte wandschildering “Der Weg der roten Fahne” laat weinig over aan de verbeelding: dit gebouw diende de socialistische vorming en cultuur. Maar daarom kan het nog wel mooi zijn. Dat vind ik bijvoorbeeld ook van de onderstaande gebouwen aan de Grunaer Straβe, die bekend stonden als P27, ofwel het zevenentwintigste huizenblok bij de Pirnaischer Platz.
P27
Op de daklijst van de hoge flat stond ooit de mededeling “Der Sozialismus siegt”. Ik begrijp om welke redenen die leuze is verwijderd, en ik snap ook het omgekeerde sentiment, namelijk dat de flat zonder deze slagzin wat zielloos is. Ikzelf vind het gebouw, nu het is gerenoveerd, echter wel aantrekkelijk. Rechts op bovenstaande foto ziet u het begin van de Grunaer Straβe, maar u kunt op de foto niet goed zien dat het zo’n brede boulevard is, zoals de Karl Marx Allee in Berlijn. Je kunt er fijn fietsen.
Het Robotron-kantoor
Aan de overzijde van de Grunaer Straβe was het hoofdkantoor van Robotron, een bedrijf dat computers maakte maar in 1990 is geliquideerd. (Ik zag Leipzig een winkel die nog onderdelen leverde.) Dit kantoorgebouw stond oorspronkelijk op elegante V-vormige pijlers, waar het denkelijk nog altijd op rust, maar de onderverdieping is dus dichtgebouwd. Daardoor is het een gebouw dat, in z’n fantasieloosheid, overal had kunnen wezen. Ik begrijp dat het inmiddels op de nominatie staat gesloopt te worden.
Neustädter Markt
Het bovenstaande pleintje, de Neustädter Markt, ziet er wat troosteloos uit, maar het is al opgeknapt, waarbij bijvoorbeeld de fontein die u links achter de bomen ziet, is verplaatst, en de bomen zijn toegevoegd. Het is een voorbeeld van de zogeheten Plattenbau, waarover ik net toen ik in Saksen was, dit artikel las. Ik begrijp daaruit dat deze manier om snel huizen te construeren, momenteel nogal de aandacht trekt.
Rundkino
De bovenstaande foto toont een bioscoop bij de Prager Straβe die – u raadt het nooit – bekendstaat als de Rundkino. Ze is nu aan alle kanten ingebouwd maar was ooit vrijstaand. De bioscoop is dus, net als de wandschildering waarmee ik begon, grotendeels aan het zicht onttrokken.
Wie bepaalt wat erfgoed is?
U merkt: ik vind de meeste van deze gebouwen helemaal niet lelijk. Dat hoeft u niet met me eens te zijn. En ik snap ook dat de mensen in Dresden gegronde redenen hebben om niet aan de volksdemocratische periode herinnerd te worden (bekijk anders Das leben der anderen).
Monument voor een vijfjarenplan
Waar het me uiteindelijk om gaat, is dat er na 1989 een keuze is gemaakt voor de herbouw van de barokmonumenten waarom Dresden ooit beroemd was. Die keuze pakt volgens mij helemaal niet slecht uit, maar het is ook een keuze tegen de gebouwen waarmee de Oost-Duitse architecten hun land aus Ruinen wilden doen auferstehen. En het zou zomaar kunnen dat onze kinderen over een kwart eeuw verbijsterd op die keuze terugkijken: hoe hebben de Duitsers in de jaren negentig zo stom kunnen zijn?
Weet wat je weg doet. Weet wat je bewaart. De crux bij die twee constateringen is: wie bepaalt wat erfgoed is? Mogen wij bepalen wat de toekomstige generaties kunnen zien? Bij wijze van afronding een gedachte-experiment: het is niet ondenkbaar dat Nederland nog eens het gebruik van XTC legaliseert. Is het dan niet verrekte jammer dat het Openluchtmuseum op dit moment niet beschikt over een Brabants drugslab?
#architectuur #communisme #Dresden #erfgoed #erfgoedbeleid #OostDuitsland #Plattenbau #TweedeWereldoorlog