Romeins Halder

Hercules in actie (Romeins Museum, Halder)

Weinig musea zijn zo mooi gehuisvest als het piepkleine Romeinse museum in Halder: het ligt middenin een natuurgebied, als een bijgebouw van een landgoed dat in de zeventiende eeuw is aangelegd op een donk bij het Brabantse riviertje de Dommel. Aan de cour van het landhuis is een theehuis, waar het goed toeven is. Kortom: ideaal voor een fietstochtje.

Je denkt bij Romeins Nederland niet meteen aan het Brabantse platteland, hoewel er bij mijn weten al zeker veertig jaar systematisch onderzoek wordt gedaan, dat zich vooral richtte op grote landgoederen zoals Hoogeloon. Een bestaande boerderij is daar in de eerste twee eeuwen na Chr. uitgegroeid tot een buitenverblijf dat in Italië niet zou hebben misstaan. Er was zelfs een badhuis. Elders in Noord-Brabant zijn landelijke nederzettingen gedocumenteerd die meer het karakter hebben behouden van een IJzertijdnederzetting. Ook daar was de Romeinse nabijheid echter voelbaar.

Maar al vóór het zojuist genoemde onderzoek waren er gemotiveerde amateur-onderzoekers. Een daarvan was een katholieke geestelijke uit Sint-Michielsgestel, met de kloosternaam Celestinus, die belangstelling had voor archeologie en een collectie lokale vondsten bezat. Zo ontstond de documentatie van het Romeinse verleden van dit deel van Noord-Brabant. Paul Damen zaliger nagedachtenis, die het seminarie bezocht in Sint-Michielsgestel, vertelde me ooit eens dat tijdens zijn jeugd sporen van een Romeinse weg waren ontdekt, en ik vermoed dat hij dat van die pater Celestinus gehoord zal hebben.

De klei van de Dommel was bruikbaar voor pottenbakkers. Er zijn hier twee kleikuilen geïdentificeerd, een oven uit de tweede helft van de eerste eeuw na Chr., een half dozijn waterputten, enkele afvalkuilen en een Romeins brandgraf. De misbaksels die bij elke oven worden gevonden, bewijzen dat er minimaal één pottenbakker was die werkte op een draaischijf.

Hercules-inscriptie uit Ruimel (RMO, Leiden)

Het museum toont ook een enorm voorraadvat, wat archeologen een dolium noemen. Even stroomopwaarts is in Ruimel een inscriptie (EDCS-11100861) gevonden ter ere van Hercules Magusanus – u mag zelf bedenken of dat een syncretisme is van een Romeinse en een lokale god of een lokale verschijningsvorm van de Mediterrane mannetjesputter. Het origineel is in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, maar Halder heeft een mooie replica.

Kortom, Romeins Halder was een rivierdorpje met wat pottenbakkersnijverheid. Dat die enige welvaart bracht, is gedocumenteerd met oranjerode terra sigillata. Het is vermoedelijk toeval dat het museum een stuk toont waarop Hercules is te zien (zie boven), die op het punt staat met zijn knots een tegenstander de kop in te slaan. Een museumstuk dat mijn aandacht trok, was een zegelring waarop twee kentauren of hippokampen staan afgebeeld.

Zegelring (Romeins Museum, Halder)

Het museum is niet groot, eigenlijk maar één zaal met een stuk of tien vitrines. Een goede video introduceert de bezoeker tot dit deel van het Romeinse verleden. Het museum is niet altijd open, maar je kunt via de website een afspraak maken. Men maakt reclame met de slagzin “een klein museum met een groot verhaal”, en dat maakt men meer dan waar.

#Dommel #Halder #HerculesMagusanus #hippokamp #Hoogeloon #kentauren #keramiek #NoordBrabant #PaulDamen

Herakles (2)

De Kretenzische Stier (Archeologisch Museum, Antalya)

In mijn vorige blogje introduceerde ik de eerste zes werken die Herakles moest verrichten voor koning Eurystheus van Tiryns. De halfgod had de Peloponnesos ontdaan van monsters en zou voor zijn volgende zes werken reizen maken buiten de Peloponnesos.

De Kretenzische stier

Herakles’ zevende werk was het vangen van de Kretenzische stier. De bronnen zijn het oneens over de aard van dit beest: was het de vader van de Minotaurus of was dit het dier dat Europa vervoerde van Fenicië naar Kreta? Om het nog wat complexer te maken, wordt hetzelfde verhaal verteld over de Atheense held Theseus. In elk geval: men vertelde dat Herakles het ondier bedwong in de buurt van Marathon.

De merries van Diomedes (Antikensammlung, München)

Merries van Diomedes

Koning Diomedes leefde in het noordelijke Thracië, en bezat vier vleesetende merries, die Herakles maar moest zien te vangen. Op weg naar het hoge noorden ving Herakles de Kerkopen, waarover ik het al eens eerder had, en bezocht hij zijn vriend Admetos van Thessalië, wiens echtgenote Alkestis hij en passant ook nog even uit de Onderwereld terughaalde. Eenmaal in Thracië ving Herakles de paarden, maakte hij een einde aan het leven van Diomedes en voedde het lijk aan die paarden.

Herakles en Hippolyte (Musée royal de Mariemont, Morlanwelz)

De gordel van Hippolyte

Hippolyte was de koningin van de Amazones, de vrouwelijke krijgers in het verre oosten. Eurystheus eiste haar gordel, om die aan zijn dochter cadeau te doen.  Herakles rustte dus een schip uit, belandde in een voorloper van de Trojaanse Oorlog, maakte wat Argonauten-achtige avonturen mee en arriveerde bij de Amazones. Al snel was Hippolyte verliefd op Herakles en ze wilde hem de gordel gewoon geven. De godin Hera, nog steeds vertoornd, verspreidde echter het gerucht dat de Griek haar wilde ontvoeren, waarop toch een conflict ontstond, waarin vele Amazones het leven lieten.

Geryon (Musée du Bardo, Tunis)

De runderen van Geryon

In het uiterste westen woonde Geryon, de driekoppige koning van een mythologisch koninkrijk dat later werd geïdentificeerd als Cádiz. Eurystheus beval Herakles om Geryons vee te stelen. Toen deze zijn tegenstander had verslagen, richtte hij twee zuilen op om zijn overwinning te herdenken: de Zuilen van Herakles dus ofwel de Straat van Gibraltar. Op de terugweg stichtte hij verschillende steden en wijdde hij tempels in voor zichzelf, o.a. in Rome (de tempel van Hercules in het Forum Boarium). De historische waarheid achter deze verhalen is vermoedelijk de Fenicische kolonisatie: overal hebben de Feniciërs tempels gewijd aan Melqart, een god die men later identificeerde met Herakles.

Keizer Commodus als Herakles met de appels van de Hesperiden (Capitolijnse Musea, Rome)

De appels van Hesperiden

Herakles moest nu de gouden appels van de Hesperiden zien te verwerven. Zij waren de dochters van Atlas, de reus die de hemel op zijn schouders droeg. De Hesperiden bewaakten diens boomgaard en het is aannemelijk dat dit verhaal een historische kern heeft in een stam van vrouwelijke krijgers in het moderne Mali; zij beheersten de handel in goud. Op de terugweg bezocht Herakles nog het orakel van Zeus Ammon in Siwa en stichtte hij de Egyptische stad Thebe.

Herakles en Kerberos (Antikensammlung, München)

Kerberos

Het laatste werk was het vangen van Kerberos, de driekoppige wachthond van de Onderwereld. Tijdens het onvermijdelijke gevecht werd Herakles beschermd door de leeuwenhuid die hij te danken had aan zijn eerste werk. Toen hij eenmaal met de hellehond was teruggekeerd bij Eurystheus, was Herakles vrij van verdere dienstbaarheid. Hij wreekte zich onmiddellijk door de drie zonen van Eurystheus te doden, hun vader af te zetten en zelf te gaan regeren als koning van Tiryns en de Peloponnesos.

Herakles doodt Nisos (Antikensammlung, München)

Dood

Over Herakles zijn nog veel meer verhalen bekend, maar twee blogjes is wel genoeg. Toen hij met zijn echtgenote Deianeira eens probeerde een rivier over te steken, bood een kentaur genaamd Nisos aan de vrouw te dragen. Halverwege de stroom probeerde hij echter Deianeira te verkrachten, waarop Herakles hem doodde met een van zijn giftige pijlen. De stervende centaur maakte Deianeira wijs dat zijn bloed, als ze het aanbracht op Herakles’ kleding, ervoor zou zorgen dat hij haar eeuwig trouw zou blijven. Toen hij het gewaad aanhad, vergiftigde hij zichzelf; om aan de helse pijnen te ontkomen, liet hij een brandstapel bouwen, waarop hij zichzelf verbrandde. Na zijn dood werd hij onder de goden opgenomen of – volgens andere tradities – een sterrenbeeld.

De koningen van Sparta en die van Macedonië beweerden afstammelingen te zijn van de halfgod, en in de Hellenistische tijd voerden veel Griekse koloniën in het oostelijke Middellandse Zeegebied hem op als stichter. De Romeinse keizers Domitianus, Commodus, Septimius Severus, Postumus en Maximianus hebben zich laten afbeelden als Hercules.

#Admetos #Alkestis #Amazones #Argonauten #Cádiz #Commodus #Deianeira #Domitianus #Eurystheus #Geryon #Hera #Herakles #HeraklesSterrenbeeld_ #Hesperiden #Hippolyte #kentauren #Kerberos #Kerkopen #Maximianus #Melqart #mythologie #Postumus #SeptimiusSeverus #Sparta #StraatVanGibraltar #Theseus #Thessalië #ZuilenVanHerakles