Het Mausoleum van Halikarnassos

Reconstructie van het Mausoleum van Halikarnassos (Bodrum)

Voor ik mijn blogje van vandaag begin: mijn driemaandelijkse oproep om een  petitie te tekenen voor een bedreigde academische instelling of een oudheidkundig museum is vandaag daar. Het gaat dit keer om museum Het Pakhuis in Ermelo, met een mooie archeologische collectie. Eerst even tekenen, daarna verder lezen. Dank u wel.

***

Ik ken maar weinig gebouwtypen die zijn vernoemd naar een persoon. Eigenlijk maar één: het mausoleum is vernoemd naar Maussolos. Hij was van 377 tot 353 v.Chr. satraap van Karië, het zuidwesten van het huidige Turkije. Zijn hoofdstad was Halikarnassos, de moderne badplaats Bodrum, dat hij grondig vernieuwde. In de toenmalige wereld was het gebruikelijk dat stadstichters een graf op de markt kregen – en dit gebeurde dus ook met Maussolos. Het door zijn echtgenote en opvolger Artemisia gebouwde Maussolosgraf ofwel Mausoleum in Halikarnassos zou worden gerekend tot de Zeven Wereldwonderen.

Hoewel het eigenlijke monument was opgetrokken uit bakstenen, was het aan de buitenzijde bedekt met prachtig wit marmer. Er was schitterende sculptuur, waarover zo meteen meer. Het is niet vreemd dat het indrukwekkende monument herhaaldelijk werd gekopieerd. Waarschijnlijk zijn het graf van Alexander de Grote in Alexandrië en het Belevi-mausoleum bij Efese geïnspireerd op het Mausoleum van Halikarnassos.

Amazonenreliëf (British Museum, Londen)

Ontwerp

Het gebouw was een ontwerp van Satyros en Pytheos, die zich lieten inspireren door de traditionele Anatolische en Griekse architectuur (vgl. het Nereïdenmonument in Xanthos), Later schreven ze een boek over hun bouwproject. Dit boek is verloren gegaan, maar de Romeinse auteur Plinius de Oudere lijkt het te hebben gekend en geeft een beschrijving van het Mausoleum van Halikarnassos. Zo weten we dat de beroemdste beeldhouwers van die tijd bij de constructie betrokken waren: Skopas van Paros, Bryaxis, Timotheos van Epidauros en Leochares. Ze waren vermoedelijk verantwoordelijk voor de reliëfs van de Amazones aan de oost-, noord-, zuid- en westzijde. Plinius zegt:

Koningin Artemisia stierf voordat zij het werk voltooid hadden. Toch staakten zij hun werkzaamheden niet voordat zij klaar waren, omdat zij op dat moment al overtuigd waren dat het een monument voor henzelf en hun kunst zou worden. Ook nu nog is er strijd over de vraag wiens meesterhand de erepalm verdient. (Naturlijke Historie 36.31; vert. Joost van Gelder e.a.)

Van beneden naar boven bestond het Mausoleum uit een grote onderbouw (32×26 meter) met daarop een galerij die was omgeven door zesendertig zuilen. Hier moeten allerlei beelden hebben gestaan,

Maussolos? (British Museum, Londen)

Over de hoger gelegen delen schrijft Plinius:

Boven de zuilengalerij verheft zich een piramide die even hoog is als het benedengedeelte en in vierentwintig treden naar de spits toeloopt.

Aan de voet van de piramide stonden vierentwintig beelden van leeuwen, met op de vier hoeken ruiterstandbeelden.

Op de top staat een marmeren vierspan, vervaardigd door Pythis. Dit brengt de totale hoogte van het bouwwerk op 140 voet.

Het Mausoleum vandaag

Vandaag de dag bieden de resten van het Mausoleum van Halikarnassos een trieste aanblik. De trotse toren is namelijk ten tijde van het beleg van Rhodos (1522) gesloopt door de Hospitaalridders (de latere Maltezer Ridders). Met de stenen van het monument is het kasteel van Bodrum gebouwd, het huidige museum voor onderwaterarcheologie. U kunt daar ook het Uluburunwrak zien.

De grafkamer

Bij de resterende kuil is een museumpje met enige sculptuur, maar de beste stukken zijn momenteel te zien in het British Museum. Ze zijn in 1856-57 verworven door Charles Thomas Newton. Hierbij behoren twee beelden waarvan wordt aangenomen dat ze Maussolos en Artemisia voorstellen en zijn gemaakt door Skopas. Ook is er een beroemde grafgift waarvan ik graag (maar zonder bewijs) wil geloven dat ze de grote P. inspireerde.

#artemisiaIi #bodrum #bryaxis #halikarnassos #karie #leochares #mausoleumVanHalikarnassos #maussolos #pliniusDeOudere #skopas #timotheosVanEpidauros #wereldwonder #zevenWereldwonderen

Efese

Een atleet uit Efese (Ephesos-Museum, Wenen)

Een van de meest overdonderende opgravingen die ik ken, is die van Efese, in het westen van het huidige Turkije. Volgens een legende die misschien een element van waarheid bevat, leidde ooit een Athener genaamd Androklos een groep Griekse kolonisten overzee naar de plek die dus Efese zou zijn. Ooit. Heel precies wist men het niet, maar het was gebeurd na de (legendarische) komst van de Doriërs en vóór Homeros de Ilias schreef. De Grieken plaatsten die gebeurtenissen, waarvan de historiciteit onduidelijk is, rond 1200 en rond 800 v.Chr. op de kalender. Als er een historische kern is in het verhaal over Androklos, bevindt die zich in de “Dark Ages”.

Efese is echter veel ouder. In teksten, gevonden in de Hittitische hoofdstad Hattusa, is sprake van Abasa. Die stad, de hoofdstad van het koninkrijk Mira, moet al rond 1600 v.Chr. hebben bestaan. Ze is teruggevonden op de Ayasoluk, de heuvel waarop tegenwoordig de kerk staat van de heilige Johannes.

Mykeens aardewerk (Archeologisch Museum, Selçuk)

Evengoed zijn de eerste eeuwen van de geschiedenis van Efese weinig duidelijk. We weten wel dat de Kimmeriërs de Griekse stad in de zevende eeuw v.Chr. brandschatten; later maakte Efese deel uit van het Lydische koninkrijk van Kroisos, die de beroemde tempel van de Efesische Artemis herbouwde. Na het midden van de zesde eeuw v.Chr. behoorde de stad tot het Perzische Rijk. Er zijn echter nauwelijks archeologische resten uit deze periode.

De Hellenistische tijd

Onze bronnen vermelden in de vijfde en vierde eeuw Efese zo nu en dan, maar de stad werd pas echt belangrijk toen een van de opvolgers van Alexander de Grote, Lysimachos, besloot Efese te maken tot zijn residentie. Hij wilde er begraven worden in het niet veel verderop gelegen Belevi-mausoleum. Na de slag op de Kyrosvlakte (281 v.Chr.), waarin Lysimachos om het leven kwam, werd de stad onderdeel het Seleukidische Rijk en – iets later – van het koninkrijk Pergamon. De Hellenistische Fontein die toeristen nog altijd kunnen zien, dateert uit deze tijd.

Het theater

De Romeinse tijd

Nadat de Romeinen het Pergameense koninkrijk in 133 v.Chr. hadden geannexeerd, maakten ze Efese tot residentie van de gouverneur van de nieuwe provincie, die ze Asia noemden. Vrijwel alles wat toeristen heden ten dage kunnen zien – en dat is heel erg veel – dateert uit de Romeinse periode. Neem het theater: hoewel het is aangelegd in de hellenistische tijd, hebben de Efesiërs het herbouwd ten tijde van de keizers Claudius (r.41-54), Nero (r. 54-68) en Trajanus (r.98-117). Een ander voorbeeld is de Agora: opnieuw een bouwwerk uit de hellenistische tijd dat in de Romeinse periode is herbouwd.

Andere monumenten uit de Romeinse tijd zijn de Poort van Mazaeus en Mithridates (de belangrijkste toegang tot de Agora), de fontein van keizer Domitianus, de Fontein van Trajanus, de Boog van keizer Hadrianus, de wereldberoemde Bibliotheek van Tiberius Julius Celsus Polemaeanus, en het zogeheten Parthenmonument. Voor dat laatste moet u overigens naar Wenen, want het is overgebracht naar het Ephesos-Museum. Ook de fenomenale terraswoningen en enkele tempels voor de keizercultus, dateren uit de Romeinse tijd. Uit de vroege vijfde eeuw na Chr. dateert de Arcadiusweg.

De bibliotheek van Celsus

Late Oudheid

Efese was een belangrijk centrum voor het vroege christendom. De apostel Paulus onderwees er in de synagoge en raakte in de problemen toen er geruchten gingen dat hij kritiek had op de cultus van Artemis – voor wie de stad, zoals gezegd, een beroemde tempel had, een van de zeven wereldwonderen. In 431 was Efese de plaats waar een concilie plaatsvond, dat besloot dat Maria de moeder was van Christus als God (en dus niet van Christus als mens). De ruïne van de kerk waar de vergadering plaatsvond, is nog steeds te bezoeken.

Het verval van Efese begon toen de haven verzandde. In de Byzantijnse tijd werd de stad verlaten, hoewel er nog altijd een fort was en verschillende kerken in gebruik bleven. De legende van de Zevenslapers van Efese dateert uit de vroege zesde eeuw.

De terraswoningen

Het wetenschappelijk onderzoek begon in de laatste jaren van de negentiende eeuw. Oostenrijkse archeologen, aanwezig sinds 1895, hebben grote delen van de oude stad blootgelegd. De prettig rustige zalen van het Ephesos-Museum in Wenen, gevestigd in het voormalige paleis van de Habsburgers, zijn voor ons Europeanen de toegankelijkste kennismaking met Efese, maar een bezoek aan de eigenlijke ruïnestad en het museum in het nabijgelegen Selçuk zijn natuurlijk nog beter.

#androklos #artemisVanEfese #asia #belevi #concilieVanEfese #darkAges #efese #ephesosMuseum #kyrosvlakte #lysimachos #miraBronstijdrijk #parthenmonument #paulus #pergamon #seleukidischeRijk #tiberiusJuliusCelsusPolemaeanus #turkije #wenen #wereldwonder #zevenWereldwonderen #zevenslapers