Berossos

Binnenkort verschijnt mijn boek over Filon van Byblos, een auteur uit de Romeinse tijd die in het Grieks schreef over de Feniciërs. Dat spel met identiteiten is leuk, en de door hem navertelde mythen werpen licht op allerlei interessante zaken. Dus ik denk dat het een boeiend boek is, al is het misschien iets voor fijnproevers. De relevante fragmenten zijn bovendien vertaald door Hein van Dolen, dus het is zeker leuk. U bestelt het boek hier.

Berossos

Maar ik wil het over Filon niet te lang hebben. Hij was namelijk niet de enige antieke auteur die “zijn” volk voorstelde aan het Griekstalige publiek. Flavius Josephus deed het voor de Joden en Manethon deed het voor de Egyptenaren. En Berossos deed het voor de Mesopotamiërs.

De auteur van de Babylonische Geschiedenis ofwel Babyloniaka droeg zijn werk op aan de Seleukidische koning Antiochos I Soter, die regeerde van 281 tot 261 v.Chr. Als we de christelijke auteur Tatianos (tweede eeuw na Chr.) mogen geloven, was het precieze jaar van publicatie Antiochos’ derde regeringsjaar, 278 v.Chr. Dezelfde auteur weet dat Berossos was geboren tijdens de regering van Alexander de Grote, die in het voorjaar van 323 in Babylon was.

Misschien was Berossos identiek aan de uit spijkerschriftdocumenten bekende Bêl-re’ušunu, een zeer belangrijke Babylonische ambtenaar: hij was tussen 258 en 253 v.Chr. šatammu, het hoofd van de tempelorganisatie. Tempelmedewerkers hadden toegang tot de archieven van de Esagila, de tempel van de Babylonische oppergod Marduk. Zich baserend op spijkerschriftteksten als de Babylonische kronieken (die hij moet hebben helpen samenstellen) schreef hij zijn drie boeken Babylonische Geschiedenis. Als Berossos inderdaad Bêl-re’ušunu was, en als hij zijn geschiedwerk inderdaad in 278 publiceerde, was het niet het werk van een elder statesman die terugblikte.

Drie boeken

Het werk is verloren gegaan en – net als Manethon, net als Filon – uitsluitend bekend uit citaten bij latere auteurs. Desondanks kunnen we de Babylonische Geschiedenis reconstrueren. Na enkele topografische opmerkingen vertelde de auteur hoe een mysterieus wezen genaamd Oannes – half vis, half mens – uit de zee was gekomen en de mensheid had leren schrijven. Dit was een van de Apkallu, de zeven wijzen. Ook de landbouw en kunsten had hij onderwezen. Het eerste boek bevatte verder een beschrijving van de epische strijd tussen de goden, met als hoogtepunt de overwinning van Marduk.

In het tweede boek werden tien legendarische koningen genoemd die hadden geregeerd voor de Grote Vloed. Die watersnoodramp vormde de climax van het tweede boek.

Daarna behandelde Berossos verschillende legendarische koningen en wijzen. Vanaf de heerschappij van Nabonassar (r.747-734) lijkt er wat vastigheid te zijn geweest. Dit deel is het enige dat in onze zin van het woord historisch kan worden genoemd: hij vermeldt verschillende Assyrische, Babylonische en Achaimenidische heersers – allemaal vanuit Babylonisch perspectief. De dood van Alexander op 11 juni 323 lijkt de laatste gebeurtenis te zijn geweest die Berossos noemde.

Enkele Griekse en Romeinse auteurs (bijv. Filon van Byblos) melden dat Berossos een astrologieschool stichtte op het Griekse eiland Kos en dat hij een standbeeld ontving in Athene. Het is onduidelijk hoe betrouwbaar deze informatie is. Hoe dat ook zij: Berossos is een belangrijke hellenistische auteur en eigenlijk zou iemand de fragmenten eens moeten ontsluiten voor het grote publiek.

#AlexanderDeGrote #antiekeGeschiedschrijving #AntiochosISoter #apkallu #Berossos #FilonVanByblos #FlaviusJosephus #Manethon #Nabonassar #Tatianos #šatammu