Een rolzegel: de dageraad

Menig oudheidkundig museum heeft er een: een vitrine met rolzegels. Dat zijn, zoals de naam eigenlijk al wel aangeeft, bewerkte stenen met een afbeelding die je niet (zoals in Europa ooit gebruikelijk was) op je ring draagt en in de lak duwt, maar die je over de klei van een kleitablet afrolde. Je droeg ze niet aan een vinger, maar aan een koordje. Er zijn er duizenden bekend. Ik heb weleens overwogen zo’n rolzegel te kopen; echt onbetaalbaar was het voorwerpje niet, maar voor mijn studentenbudget was het toch te veel.

Er kan van alles staan op zo’n rolzegel, zoals een leeuwenjacht (op het zegel van de Perzische koning Darius I de Grote) of een fabeldier of een offerscène. De rolzegel hierboven – links de eigenlijke rolzegel van serpentijn en rechts een moderne afdruk – toont een mythologische scène. Ze dateert uit de tijd van het Rijk van Akkad, dus zeg maar 2350-2150 v.Chr. Even oud als de Schat van Priamos.

Helemaal links ziet u hoe de zonnegod Šamaš tussen twee nogal vierkante bergen opstijgt. Ik wijs erop dat hij vleugels heeft, dus het is geen wagenmenner, zoals in de Indo-Europese traditie. De rest van de afbeelding, ongeveer twee derde, is voor twee lagere godheden die de poorten openzetten waardoor de dageraad kan opstijgen. Een mooie illustratie van het oud-oosterse wereldbeeld.

Ik fotografeerde de bovenstaande rolzegel in het Institut du monde arabe in Parijs. Een schitterend museum, daar niet van, maar toch. De Arabische talen zijn gedocumenteerd vanaf pakweg 1000 v.Chr. Wat deze rolzegel daar doet, is me een raadsel. Het Rijk van Akkad is van de Arabischsprekenden gescheiden door ongeveer evenveel tijd als wij gescheiden zijn van Karel de Grote. Evengoed: een mooi voorwerpje.

[Dit was het 498e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]

#dageraad #RijkVanAkkad #rolzegel #Šamaš

Gudea van Lagash

Ik heb weleens geblogd over de klimaatcrisis die bekendstaat als het 4,2 ka BP event: een periode van droogte die in Egypte het einde van het Oude Rijk markeert en in Mesopotamië het einde van het Rijk van Akkad. In Irak was er een periode zonder centraal gezag, tot de Derde Dynastie van Ur het tweestromenland opnieuw verenigde. Uit die tussentijd kennen we één koning vrij goed: Gudea, heerser van de Sumerische stadstaat Lagash. Het is ietwat verwarrend dat de voornaamste nederzetting in zijn koninkrijkje de tempelstad Girsu was. Beide steden liggen in het oosten van Sumerië.

We moeten de regering van Gudea plaatsen tussen 2144 en 2124 v.Chr.noot Dit is volgens de bewezen correcte middenchronologie; de Engelse Wikipedia, die door wetenschappers die de discussie hebben verloren is gevandaliseerd, vermeldt ook de weerlegde korte chronologie. Het lijkt een bloeiperiode te zijn geweest. Er zijn in Lagash, Girsu en elders duizenden inscripties gevonden, waaronder de langst-bekende Sumerische tekst, een cilinder uit Girsu.

Ook zijn er allerlei beelden bekend van koning Gudea. Het bovenstaande hoofd van zo’n beeld, gemaakt van dioriet, behoort tot de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.

Uit de teksten weten we dat Gudea in zijn zesde regeringsjaar, 2139 v.Chr., dwars door Elam oprukte naar Anšan, een stad die iets ten westen van het huidige Shiraz ligt. Voor deze militaire expeditie moeten Gudea’s mannen zo’n 600 kilometer hebben gemarcheerd, en daarna nog eens 600 kilometer terug. Met buit beladen, dat wel. Heel ongebruikelijk was zo’n veldtocht niet. Eerdere vorsten uit het zuiden van Mesopotamië waren met hun leger naar de Middellandse Zee opgerukt.

De meeste teksten van Gudea gaan echter over de in Mesopotamië onvermijdelijke irrigatiewerkzaamheden en de al even onvermijdelijke constructie van tempels, die in Girsu ook zijn teruggevonden. De teksten vermelden dat de bouwmaterialen kwamen uit alle windstreken, die een voor een worden opgesomd: ceders van de Libanon, koper uit de Sinaï, en zo voort en zo verder. Zulke opsommingen zijn een typisch Mesopotamisch motief, dat doorgaans niet meer wil zeggen dan dat men via-via handel dreef met deze gebieden. In een van zijn teksten claimt Gudea echter dat mensen helemaal uit “Meluhha” naar hem zijn gekomen – en dat is vrijwel zeker India. Een direct contact!

Maar toch: al met al een heel gewone koning. Toevallig iemand waarover we veel teksten hebben en wiens portret vaak is gereproduceerd, maar niet een vorst die heel bijzondere dingen deed of zich heel bijzonder presenteerde. Iemand die zijn public relations piekfijn op orde had, dat is alles. Of zijn regering werkelijk een bloeiperiode was, valt aan de hand van het veelvoud aan vondsten simpelweg niet te zeggen: dat iets of iemand goed is gedocumenteerd, wil niet zeggen dat het ook belangrijk is geweest. Maar die kop in Leiden, die is mooi.

[Dit was het 488e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]

#42KaBPEvent #Anšan #Girsu #Gudea #Irak #klimaatcrisis #Lagash #RijkVanAkkad #UrIII