Cornelis de Bruijn (2) Rome
Handtekeningen van kunstenaars uit de Lage Landen in de Santa Costanza; de handtekening van Cornelis de Bruijn ontbreektDit is het tweede van dertien stukjes over Cornelis de Bruijn. Het eerste was hier.
***
Op reis
Ik eindigde mijn vorige stukje met de opmerking dat Cornelis de Bruijn Holland had verlaten. Op 1 oktober 1674 was hij met zijn collega Pieter van der Hulst (1651-1727) Nederland afgereisd naar Italië. Omdat de Guerre de Hollande nog steeds voortduurde, konden ze niet de weg langs de Rijn nemen, maar moesten ze een omweg maken. Ze bezochten dus eerst Leipzig en Wenen, en waren op de feestdag van Sint-Nikolaas, 6 december dus, in Venetië.
Hoe financierde De Bruijn zijn reis? Dit is een onopgelost raadsel. Mogelijk heeft hij geld gespaard en had hij rijke vrienden, maar er zijn geen aanwijzingen dat zij de reis hebben betaald. Ook stond hij niet op de loonlijst van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). We weten dat de kunstenaar tekeningen verkocht en bijverdiende met het schilderen van portretten, maar het is onduidelijk of dit voldoende was. Nog verrassender is dat hij bij terugkeer een fortuin bezat, dat hij zou investeren in de publicatie van zijn reisverslag, Reizen door de vermaardste Deelen van Klein Azië.
Misschien had De Bruijn, net als die andere beroemde reiziger, Giacomo Casanova (1725-1798), soms een bijbaantje als inlichtingenagent. Zulke opdrachten werden goed betaald en waren niet ongebruikelijk; het was ook geen echte spionage, het was slechts het verzamelen van informatie in het buitenland. Redelijk onschuldig dus, maar toch was het beter er niet te veel over te praten. (Casanova noemt enkele van zijn opdrachten, maar heeft er meer gehad, waarover hij zwijgt.) De aanname dat hij weleens inlichtingen verzamelde, verklaart enkele lacunes in De Bruijns boeken, zoals zijn teleurstellende beschrijving van Constantinopel, zijn bezoek aan de havenstad Livorno, waar voor een schilder niets viel te beleven, het opvallend warme welkom in Smyrna en – vooral – zijn goede contacten met hovelingen van Willem III.
Heilig Jaar
Vanuit Venetië vervolgden De Bruijn en Van der Hulst hun weg naar Florence. Ze bereikten Rome vlak voor Kerstmis, net op tijd om er getuige van te zijn dat paus Clemens X het begin vierde van het Heilig Jaar 1675. Volgens De Bruijn was dat feest een van de redenen voor zijn grand tour. Dat is opnieuw vreemd, want hij was lutheraan en niet katholiek. Hoe het ook zij, de jonge kunstenaar was onder de indruk van de ceremonie en was er trots op dat hij een fragmentje van de Porta Sancta had bemachtigd, de stenen deur van de Sint-Pieter die tijdens een Heilig Jaar wordt verwijderd.
Rome
De Bruijn hield van Rome. Hij zou er tweeënhalf jaar blijven. En niet als enige. Veel kunstenaars brachten enige tijd door in het aloude artistieke centrum, maar ze konden als buitenlanders niet zomaar lid worden van een Romeins gilde, terwijl niet-katholieken zich niet mochten aansluiten bij de Accademia di San Luca.
Toch waren er verenigingen waarin buitenlandse schilders elkaar ontmoetten. De Nederlandse club, bekend als de Bentvueghels, was een van de meest beruchte. De leden verzamelden zich in de kerk van Santa Costanza, die ze beschouwden als de oude tempel van Bacchus, de god van de wijn. De decoratie vol wijnranken en druiven plukkende eroten gaf daar ook wel aanleiding toe, hoewel het in feite een oud mausoleum was. In elk geval deden de kunstenaars daar wat je verwacht van vereerders van Bacchus. Op de muren zie je nog steeds de pseudoniemen van de bohemiens, maar Adonis en Zonnebloem (De Bruijn en Van der Hulst) staan er niet bij.
Rome, Santa Costanza
Reisverslag
Toch weten we dat ze zijn ingehuldigd en is De Bruijns beschrijving van zijn “doop” een van de belangrijkste bronnen voor de geschiedenis van de Bentvueghels.
Het is wonderlijk dat hij in dit deel van zijn reisverslag wel ingaat op verschillende soorten wijn, maar weinig heeft te zeggen over het artistieke klimaat van Rome. Ook heeft hij geen illustraties van de stad opgenomen in zijn boek. Weinig woorden over het conclaaf van 1676, waarbij Innocentius XI werd gekozen. We weten niet waar De Bruijn woonde, hoe hij voorzag in zijn levensonderhoud, waarom hij ruzie kreeg met Van der Hulst. Kortom, zijn beschrijving van zijn verblijf in Rome is weinig informatief. Misschien had hij iets te verbergen, maar waarschijnlijker is dat de jongeman gewoon genoot van het leven.
Naar het oosten
In april 1677 verliet De Bruijn, inmiddels ongeveer vijfentwintig jaar oud, Rome. Hij bezocht Napels (met opnieuw vinologisch commentaar), keerde terug naar Rome, nam afscheid van de Bentvueghels en bereikte in juni Livorno.
Dit is een van de grootste mysteries van zijn reis. Hij had zich kunnen vestigen in een belangrijk artistiek centrum als Florence, Lucca, Pisa of Siena, maar hij bleef een jaar in wat misschien wel de saaiste stad van Italië is. Een mogelijke verklaring is spionage: Livorno was de beste plek in Italië om bewegingen van de Franse marine te observeren. Hoewel de vredesonderhandelingen waren begonnen, waren Frankrijk en de Republiek nog steeds in oorlog. De Tyrrheense Zee was een van de resterende krijgstonelen.
De Bruijns schets van de StromboliIn het voorjaar van 1678 besloot Cornelis de Bruijn de Griekse en Turkse steden aan de Egeïsche Zee te bezoeken en ging aan boord van een schip naar het oosten. Via de uitbarstende Stromboli en door de Straat van Messina bereikte hij de Ionische Zee. Observaties over Skylla en Charybdis ontbreken in het reisverslag niet. Na korte stops op Kythera, Melos, Delos en Chios kwam hij op 18 juli aan in Smyrna.
#Bentvueghels #ClemensX #CornelisDeBruijn #Florence #GiacomoCasanova #grandTour #GuerreDeHollande #HeiligJaar #InnocentiusXI #Italië #Izmir #Leipzig #Livorno #Napels #PieterVanDerHulst #ReizenDoorDeVermaardsteDeelenVanKleinAsia #Rome #SintPietersbasiliek #Smyrna #StadhouderKoningWillemIII #Stromboli #VOC_ #Venetië #VerenigdeOostIndischeCompagnie #Wenen
