Katholiek
Ik kom uit een gezin dat we, met het jargon van nu, onveilig zouden noemen. Dat ik overeind ben gebleven, is mede te danken aan de kerk. Het jongerenkoor, het bezinningscentrum van de paters salesianen en Taizé waren veilige plaatsen. Ze hebben me zeker gevormd. Mijn omgang met geld is daarvan een voorbeeld: ik heb vroeg geleerd dat de Mammon de grootste bedreiging is van de cultuur, de wetenschap en de samenleving. (Of dit inzicht praktisch is, is een andere kwestie.)
Ander voorbeeld. Jarenlang had ik een vereenzaamde buurvrouw. Eens in de week haalde ik haar boodschappen en eens in de maand kwam de kapelaan op visite. Die man deed zinvol werk. Ik heb de sociale taak van de katholieke kerk daarom altijd gewaardeerd. Juist in een tijd waarin cultuur, wetenschap en samenleving zich aan de Mammon hebben verkocht, is het kerkelijk vangnet belangrijk.
De kerk als maatschappelijke organisatie: dat is natuurlijk niet het enig mogelijke perspectief. Wie een visie “van binnenuit” wil hebben, zeg maar hoe een insider ernaar kijkt, kan sinds kort terecht bij het boek Katholiek. Het katholieke geloof in de Lage Landen, een rondleiding van Jan-Jaap van Peperstraten, pastoor te Alkmaar. Vlot vertellend neemt hij de lezer mee langs drie grote thema’s.
Drie delen
Het eerste is de heilsgeschiedenis: het religieus geïnterpreteerde verleden dat christenen kennen uit de Bijbel. De informatie en feiten zijn grosso modo dezelfde als die waar een historicus zich mee bezighoudt, maar waar die zich beperkt tot het vaststellen van de feiten (“Jezus is gekruisigd”), kan een priester er relevantie aan toekennen (“zoenoffer voor menselijke zonden”).
Het tweede deel bevat een schets van het katholieke geloof: de diverse concilies en de genadeleer, het kerkelijk jaar, de sacramenten, de kerk als organisatie, uiterlijke religieuze vormen, hiernamaalsverwachtingen en de katholieke moraal. Een hoofdstuk over bio-ethiek behandelt euthanasie, gender, abortus en de andere zaken waarmee de katholieke kerk de krant het meest haalt.
Het deel over het geloof zelf is nuttig, omdat het uitlegt waarom de kerk denkt zoals ze denkt. Dat voor een heiligverklaring een erkend wonder noodzakelijk is, is geen irrationele hocuspocus maar vloeit logisch voort uit de geloofsaanname dat heiligen de voorspraak van de gelovigen zijn. Een wonder bewijst dat de heilige werkelijk het oor van God heeft. Van Peperstraten geeft ook duidelijk aan dat de pastorale praktijk veel menselijke speelruimte laat. Dat een pastoor een transseksueel aanspreekt met de vorm waarin die aangesproken wil worden, is doodnormale beleefdheid en geen ontologische uitspraak.
Het derde deel is een geschiedenis van de katholieke kerk na de Middeleeuwen. Die vond ik nogal apologetisch. De Reformatie en het Concilie van Trente komen uitvoerig aan bod, maar de Inquisitie is weggemoffeld. Van Peperstratens beschrijving van de Acht Mei-beweging doet weinig recht aan de inzet en betrokkenheid van de leden.noot Mijn vorig jaar overleden tante Rie (kloosterlinge, missionaris en actief bij de AMB) zou Van Peperstraten een brief hebben geschreven. Daar staat tegenover dat hij de meer recente zwarte bladzijden, zoals de misbruikschandalen, uitgebreid behandelt en erover oordeelt in niet mis te verstane termen.
Wat ontbreekt
Het perspectief van Katholiek is dat van een insider en de nadruk ligt op de organisatie en de doctrine. Er zijn voetnoten naar het canoniek recht en er is gedegen uitleg van het Tweede Vaticaanse Concilie. Dat is goed gedaan, maar ik vermoed dat de officiële kant voor de meeste katholieken zo belangrijk niet is. Mensen die vanuit hun katholicisme leven, worden – denk ik – gedreven door andere motieven.
Misschien moet ik dat uitleggen. De Zusters Augustinessen die vroeger in Amsterdam werkten, deden daar feitelijk maatschappelijk werk, net als de kapelaan die mijn vereenzaamde buurvrouw kwam bezoeken. Dat werk had door iedereen gedaan kunnen worden, maar de zusters en de kapelaan deden dat vanuit een eigen spiritualiteit. Over die beleving had ik meer willen lezen, zoals ik ook meer had willen weten over mystiek en kloosterleven.
Kortom, Van Peperstraten legt de nadruk meer op de katholieke kerk dan op het katholicisme, meer op het geloof dan op de werken. Dat perspectief betekent ook dat hij nauwelijks woorden besteedt aan de beeldende kunst of de gregoriaanse gezangen die zo vaak een intellectuele hindernis plaatsen tussen de gelovige en God. Hartstikke mooi, dat wel.
Pastoraat
De sterkste delen van Katholiek vond ik die waarin Van Peperstraten vertelt over zijn werk als zielzorger. Uiteraard treedt hij niet in detail – al noemt hij ergens de naam van een gelovige – maar hij heeft er veel interessants over te melden. Hoe je iemand bijstaat die naar euthanasie verlangt. Dat er kerkrechtelijke en pastorale redenen zijn om de communie niet te weigeren, ook als iemand niet bepaald leeft in de groef van de katholieke overtuiging. “Door een al te negatieve houding of een veroordelende instelling [kan een priester] mensen op afstand houden van een nieuw begin. Dat kan niet de bedoeling zijn.”
Moet u Katholiek lezen? Soms raakt fictie de kern van een zaak beter dan non-fictie. Ik heb Monsignor Quixote van Graham Greene weleens genoemd en noem die roman nog eens: de auteur presenteert katholicisme en communisme als aanklacht tegen onrecht en laat (anders dan in The Power and the Glory, waarin hij op de laatste bladzijde stelling neemt) allebei in hun waarde. Misschien is fictie meer uw ding.
Als u echter wil weten wat de katholieke doctrine is en hoe daar een sociale leer uit voortvloeit, of als u een historisch overzicht wil hebben, dan bent u bij Van Peperstraten aan het juiste adres. Zijn boek is helder geschreven en je weet waar de man staat. En omdat hij de zaken die hij voor uitleg heeft geselecteerd, ook goed uitlegt, is het een nuttig boek. Ik hoop daarom dat Katholiek bij een herdruk wordt uitgebreid met een register.
***
Vanmiddag om 15:30 presenteert Van Peperstraten zijn boek in de Laurentiuskerk in Alkmaar (Verdronkenoord 68).
#Augustinessen #boek #GrahamGreene #JanJaapVanPeperstraten #katholicisme #Mammon #MonsignorQuixote #Taizé #TweedeVaticaanseConcilie