Herakles (1)
Herakles (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)Ik heb voor volgende week een stukje klaar waarin ik vertel dat we oude mythen beter niet kunnen navertellen, dus het is alleen maar logisch dat ik vandaag eens de verhalen navertel over Herakles. Eerst maar eens een woord over zijn jeugd.
Herakles – of Hercules, zoals de Romeinen hem noemden – gold als de zoon van een sterfelijke vrouw, Alkmene, en de oppergod Zeus. Zeus’ wettige echtgenote Hera haatte het buitenechtelijke kind en stuurde daarom twee slangen om het te wurgen. De baby wist de ondieren echter te doden. Herakles werd een sterke krijger, maar Hera sloeg hem met waanzin, en het was in een vlaag van waanzin dat hij zijn eigen kinderen doodsloeg.
Toen hij weer bij zinnen was gekomen en begreep dat hij zich op een of andere manier moest zuiveren, raadpleegde hij het orakel van Delfi, dat hem beval zijn familielid Eurystheus, de koning van Tiryns, te dienen. Die gelastte hem tien werken te verrichten. Die lijken regelmatig op de activiteiten van andere helden, zoals Theseus en de Argonauten, en de lijstjes met werken variëren. Zelfs het aantal lag lange tijd niet vast. De canonieke opsomming is voor het eerst te vinden bij de Grieks-Romeinse geschiedschrijver Diodoros van Sicilië.
De Nemeïsche Leeuw (Veliko Tarnovo)De leeuw van Nemea
Herakles’ eerste taak was het doden van de leeuw van het nabijgelegen Nemea, een verschrikkelijk beest. De huid bleek bestand tegen alle wapens, zodat Herakles het uiteindelijk moest wurgen. Hij gebruikte de huid voortaan als een soort harnas, zodat de halfgod altijd wordt afgebeeld met een leeuwenhuid over de schouders. De Grieken vierden de overwinning sindsdien om het andere jaar met de Nemeïsche Spelen.
Het is een interessante vraag waar dit verhaal vandaan komt. Leeuwen waren al in Mykeens Griekenland uitgestorven, wat de indruk wekt dat dit verhaal óf heel oud is óf geïmporteerd uit het Nabije Oosten. Een vergelijkbare kwestie is de locatie van Eurystheus’ paleis: Tiryns. Een stad die eigenlijk alleen in de Laat-Mykeense tijd betekenis heeft gehad. Is dit een aanwijzing voor een oude Traditionskern?
Iolaos en Herakles doden de Hydra (Antikensammlung, München)De hydra van Lerna
Het tweede werk was het doden van de hydra (waterslang) van Lerna, een andere stad in de buurt van Tiryns. De moeilijkheid was dat het dier negen koppen had en dat elke afgehakte kop werd vervangen door drie koppen. Herakles’ vriend Iolaos wist echter raad: hij brandde een flink stuk hout af, dat Herakles kon gebruiken om nieuwe koppen af te schroeien. De laatste, onsterfelijke kop begroef hij daarna levend. Na afloop van dit gevecht doopte Herakles zijn pijlpunten in het giftige monsterbloed. Als boogschutter was hij voortaan onoverwinnelijk.
Herakles en de hinde (museum van Crotone)De hinde van Keryneia
Eurystheus stuurde Herakles nu naar Keryneia, waar hij een hinde moest zien te vangen die was gewijd aan de godin Artemis. Het dier was nog groter dan een stier en verwoestte allerlei landschappen ten westen van Tiryns. Herakles achtervolgde het dier tot aan de noordelijkste randen van de aarde, overwon het en droeg het terug naar Griekenland.
Herakles en het Erymanthische zwijn (Nationaal Museum, Athene)De Erymanthische ever
Het Erymanthische everzwijn woonde op de hellingen van het Erymanthosgebergte, waar het allerlei akkers en velden verwoestte. Dit deel van de Heraklesmythe is het mythologische broertje van de Kalydonische Jacht. Herakles joeg het beest, dat hij niet meteen kon overwinnen, naar de sneeuw, waar het al snel moe werd, zodat Herakles het kon vangen. Op z’n schouders droeg hij het dier naar huis.
De stallen van Augeis (Antikensammlung, München)De stallen van Augeias
Herakles’ volgende klus was het schoonmaken van de beruchte paardenstal van koning Augeias van Elis, en wel in één dag. De verschrikkelijke stank negerend begon de halfgod dapper alle mest weg te dragen, maar er was gewoon te veel. Daarom nam hij de goede raad over van Iolaos: hij leidde een rivier om en spoelde daarmee alle vuil uit de stal.
Dit, zo zei Eurystheus, was vuil spel: Herakles had niet zomaar de hulp van een riviergod mogen aanvaarden. Daarom legde hij hem twee extra werken op: één wegens die riviergod, één omdat Iolaos hem had geholpen bij het doden van de hydra van Lerna.
De Stymfalische vogels (Nationaal Archeologisch Museum, Athene)De Stymfalische vogels
Het Stymfalische Meer – meer een moeras, overigens – ligt ten westen van Tiryns en werd onveilig gemaakt door zwermen mensetende vogels. Ze hadden vleugels, klauwen en metalen snavels, en waren gewijd aan de oorlogsgod Ares. Aanvankelijk waren zelfs Herakles’ pijlen ontoereikend, maar de godin Athena gaf hem een ratelaar waarmee hij de vogels verjoeg. Ze vlogen helemaal naar de Zwarte Zee en de weinige achterblijvers vielen uiteindelijk toch ten prooi aan de giftige pijlpunten.
Inmiddels had Herakles de Peloponnesos bevrijd van alle daar voorhanden zijnde overgebleven ondieren. Dat betekende dat Herakles bij zijn volgende opdrachten steeds verder weg moest reizen. De verhalen over deze reizen en de werken die hij onderweg verrichtte, zorgden ervoor dat Herakles in later tijden kon gelden als stichter van allerlei steden, overal in de antieke wereld.
#Alkmene #Argonauten #Augeias #DiodorosVanSicilië #Elis #Erymanthos #Eurystheus #Hera #Herakles #hydra #Iolaos #KalydonischeJacht #KeryneiaPeloponnesos_ #Lerna #mythologie #Nemea #NemeïscheSpelen #StymfalischeMeer #Theseus #Tiryns #Zeus
