De slag bij Munda (4)

Een zegevierende Numidische ruiter, zoals in Munda (Bardomuseum, Tunis)

Vandaag 2069 jaar geleden vond de slag bij Munda plaats, waarin Julius Caesar zijn republikeinse tegenstanders beslissend versloeg. In het vorige stukje beschreef ik dat Caesars mannen zich moeizaam een weg omhoog vochten, tegen een heuvel op. De strijd ging urenlang gelijk op.

De generaals

Cassius Dio concentreert zijn verslag op de twee commandanten. Die konden allebei niet langer aanzien dat de strijd nu eens gunstig verliep voor de eigen partij, dan weer voor de tegenpartij. Daarom sprongen ze van hun paarden om te voet deel te nemen aan de strijd, hopend door hun fysieke aanwezigheid de balans te kunnen laten doorslaan in het voordeel van de eigen troepen.

De generaals namen dus zelf deel aan de strijd, maar dat leverde voor geen van beide legers voordeel op. Integendeel, toen de manschappen zagen dat hun aanvoerders deelden in het gevaar, overvielen ze elkaar met een nog grotere minachting voor de eigen dood en een nog groter verlangen tegenstanders te vernietigen. En dus sloeg geen van beide partijen op de vlucht. Ze waren zowel in vastberadenheid als fysieke kracht tegen elkaar opgewassen.noot Cassius Dio, Romeinse Geschiedenis 43.38.

De ommekeer: de rechtervleugel

Wat ervoor zorgde dat Caesars manschappen uiteindelijk als overwinnaars uit deze strijd kwamen, is moeilijk te zeggen. Onze bronnen spreken elkaar tegen. Hier is wat de auteur van De Spaanse Oorlog heeft te melden.

Hoewel ze even grote kracht bezaten, werden de vijanden door onze salvo’s massaal doorboord en sneuvelden ze bij hopen. Op de rechtervleugel stonden, zoals gezegd, de soldaten van het Tiende. Hoewel die met weinigen waren, joegen ze hun tegenstanders door hun moed en energie grote angst aan. Ze begonnen de vijand met kracht van zijn stelling te verdringen, zodat Pompeius daar ter versterking een legioen naartoe begon over te brengen, om te voorkomen dat onze mannen hen van opzij insloten. Zodra dit legioen in beweging kwam, begon ook Caesars ruiterij de vijandelijke linkervleugel te bestoken; daardoor konden de mannen van het Tiende onverschrokken vechten en kreeg de vijand geen kans om zijn linie te versterken.noot Ps.Caesar, Spaanse Oorlog 31; vert. Hetty van Rooijen.

Kortom, volgens de auteur van De Spaanse Oorlog, die erbij was, kregen Caesars mannen de overhand doordat het Tiende Legioen een ommekeer forceerde op Caesars rechtervleugel. Misschien kunnen we toevoegen dat de legionairs inspiratie kregen toen Caesar met hen mee begon te vechten, al beweert Dio dat de fysieke aanwezigheid van de generaals geen rol speelde.

De ommekeer: de linkervleugel

Het verslag van Dio plaatst de ommekeer op de linkervleugel, waar de ruiters stonden van Caesars bondgenoot, koning Bogud.

Allen zouden zijn omgekomen of bij het vallen van de avond uiteen zijn gegaan zonder beslissing, ware het niet dat Bogud, die zich wat buiten het directe strijdtoneel bevond, zich begaf naar Pompeius’ kamp. Toen Titus Labienus dit zag, verliet hij zijn post om hem aan te vallen. De mannen van Pompeius veronderstelden nu dat Labienus op de vlucht sloeg en verloren de moed. Hoewel ze al snel de waarheid begrepen, wisten ze zich niet meer herstellen.noot Cassius Dio, Romeinse Geschiedenis 43.38.

Het is mogelijk dat beide verslagen betrekking hebben op dezelfde gebeurtenis, omdat het Latijn van De Spaanse Oorlog wat onduidelijk is. Dan is de cavaleriecharge die de vijandelijke druk op het Tiende Legioen pareerde, feitelijk Boguds aanval vanaf de eigen linkervleugel geweest op een verzwakte plek in Pompeius’ linies.

Feit is: Caesars manschappen wisten uiteindelijk meer druk op hun vijanden uit te oefenen dan zij op hen. En dus won Caesar de slag bij Munda.

[Wordt vervolgd. Een overzicht van de reeks #RealTimeCaesar is hier.]

#RealTimeCaesar #2069JaarGeleden #Andalusië #Bogud #CassiusDio #GnaeusPompeiusJunior #JuliusCaesar #slagBijMunda #SpaanseOorlog #Spanje #TitusLabienus #TweedeBurgeroorlog #XGemina

Julius Caesar neemt Ategua

Reliëf van een Iberische ruiter, zoals Julius Caesar ontving uit Saguntum (Archeologisch Museum van Catalonië, Barcelona)

Als ik u zeg dat het 1984 was en als ik vertel dat de Tweede Kamer overwoog de dienstplichtigen vervelingstoeslag te geven, dan weet u dat bent beland in een blogje over een van Lenderings grootste frustraties: een jaar van je leven verspillen omdat de Russen mogelijk zouden komen. Iets plezierigs of voordeligs heb ik aan mijn soldatenbestaan nooit, nooit, nooit ontdekt. Nou ja, misschien één voordeel: ik denk te begrijpen wat er door de soldaten van Julius Caesar heenging toen ze 2069 jaar geleden het Iberische heuvelfort Ategua belegerden.

Ategua

De blokkade begon op 21 januari. Caesars mannen legden eerst belegeringswerken aan rond het stadje en vervolgens een reeks schansen om het eigen kamp te verdedigen. Grachten graven, wallen opwerpen, bomen kappen, takken verwijderen, palissades oprichten, dammen bouwen, schutdaken maken: het soldatenleven was in 45 v.Chr. bijna even saai als in 1984. Het verschil was natuurlijk dat Caesars manschappen wisten dat Gnaeus Pompeius Junior in de omgeving was.

Maar die deed hoegenaamd niets. Hij sloeg zijn kamp op in het zicht van de stad en toonde de adelaars van dertien legioenen, maar schoot Ategua niet te hulp. Een halve maand verstreek en pas op de vijftiende dag deed Pompeius een halfslachtige aanval op een afgelegen versterking.

Er werd bericht gestuurd aan Caesar in de hoofdbasis, waarop deze met drie legioenen uitrukte om zijn mannen in nood hulp te brengen. Bij zijn nadering vluchtten de vijanden in paniek, en velen werden gedood en niet weinigen gevangen genomen, onder wie twee centurio’s; bovendien vluchtten velen zonder hun wapens, en van hen werden tachtig schilden meegebracht.noot Ps.Caesar, De Spaanse Oorlog 9; vert. Hetty van Rooijen.

De volgende dag, 5 februari, ontving Caesar versterkingen uit Italië en Saguntum, waarop Pompeius de aftocht liet blazen. Hij trok zich terug richting Córdoba. De auteur van De Spaanse Oorlog vertelt over de alledaagse dingen.

De volgende dag werden door onze soldaten twee soldaten uit Pompeius’ Inheemse Legioen gevangen genomen, die zeiden dat ze slaven waren. Bij hun komst werden ze herkend door soldaten die vroeger onder Fabius en Pedius hadden gediend … Men liet hun geen kans op vergiffenis en ze werden door onze soldaten gedood. In dezelfde tijd werden koeriers gevangengenomen die uit Córdoba naar Pompeius waren gestuurd en per ongeluk naar ons legerkamp waren gekomen. Men hakte hun de handen af en liet ze gaan. noot Ps.Caesar, De Spaanse Oorlog 10; vert. Hetty van Rooijen.

Er waren pogingen tot verraad, Pompeius probeerde nog even te interveniëren maar uiteindelijk liet hij Ategua wat het was. De stad capituleerde.

Op hetzelfde moment kwamen de stadsbewoners die al eerder als afgezanten naar buiten waren gekomen naar Caesar toe. Ze zeiden dat ze de stad de volgende dag zouden overgeven, als hij hun leven zou sparen. Hij antwoordde hun dat hij Caesar was en woord zou houden. Zo kreeg hij op 19 februari de stad in handen.noot Ps.Caesar, De Spaanse Oorlog 19; vert. Hetty van Rooijen.

De weg naar Málaga

Er zouden in de omgeving nog meer gevechten volgen, vrijwel allemaal om stadjes en dorpen langs de weg naar Málaga. Om een stadje dat Ucubis heette bijvoorbeeld, waar Pompeius burgers liet doden die hij ervan verdacht met Caesar te sympathiseren. Hij bereikte daarmee dat enkele van zijn eigen manschappen besloten naar Caesar over te lopen. De gevechten waren doorgaans kleinschalig, verliepen meestal in het voordeel van Caesar, werden afgewisseld met deserties en gingen aan de overgrote meerderheid van de soldaten voorbij. De meest opmerkelijke gebeurtenis was een ouderwets duel tussen twee kampioenen, dat eindigde door een cavaleriegevecht.

Gaandeweg kreeg Caesar meer vat op de weg naar Málaga. De auteur van De Spaanse Oorlog, die vooral belangstelling heeft voor de alledaagse gevechten en de persoonlijke moed van deze of gene, vermeldt niet dat langs die weg versterkingen arriveerden. Suetonius, die een goede roddel niet onvermeld zal laten, weet er echter meer van. Hij vertelt althans dat koning Bogud van Mauretanië zijn koningin Eunoë meenam, die een verhouding begon met de Romeinse dictator. Voor sommige mannen was de oorlog niet saai.

[Een overzicht van de reeks #RealTimeCaesar is hier.]

#RealTimeCaesar #2069JaarGeleden #Andalusië #Ategua #Bogud #Eunoë #GnaeusPompeiusJunior #JuliusCaesar #SpaanseOorlog #Spanje #TweedeBurgeroorlog #Ucubis

Caesar bevrijdt Ulia

Twee Romeinse soldaten (Archeologisch museum van Sevilla)

Als ik u zeg dat het 8 januari was in het jaar waarin Julius Caesar zonder collega het consulaat bekleedde (45 v.Chr.), dan vermoedt u al wat er komt: een antwoord op de vraag wat Julius Caesar 2069 jaar geleden liep te doen.

U zult zich wellicht herinneren dat Caesar in Obulco troepen aan het samentrekken was. Het ging langzaam. Toen verraders aanboden hem Córdoba, de hoofdstad van Andalusië, te overhandigen, had hij de troepen nog niet voor een snelle operatie. Ook het door Gnaeus Pompeius Junior belegerde Ulia kon Caesar niet ontzetten. Dat daar werd gevochten, is in 2020 archeologisch bevestigd. Hoewel de stad was afgesneden van de buitenwereld, was men wel op de hoogte van Caesars aankomst.

Ulia versterkt

De auteur van De Spaanse Oorlog vertelt:

Onopgemerkt door Pompeius’ posten kwamen afgezanten naar Caesar toe met het verzoek Ulia zo snel mogelijk versterking te sturen. De stad had het Romeinse volk altijd uitstekende diensten bewezen, en Caesar gaf zes cohorten en een even groot aantal ruiters snel bevel om in de tweede nachtwake uit te rukken. Als commandant gaf hij hun een man mee die de provincie kende en niet weinig deskundig was, Lucius Vibius Paciaecus.

Juist op het moment dat deze de posten van Gnaeus Pompeius bereikte, werd het land overvallen door noodweer en krachtige wind. Door het hevige noodweer was de toegang tot de stad zó duister dat men nauwelijks zijn buurman kon herkennen. Dit ongemak was voor Caesars mannen van het grootste nut. Toen ze daar aankwamen, gaf Vibius de ruiters opdracht de paarden met twee man te bestijgen, en zo galoppeerden ze tussen de vijandelijke posten door recht op de stad af. Toen ze midden tussen de posten waren, vroeg een van de vijanden wie ze waren, waarop een van onze mannen zei dat hij zijn mond moest houden, want ze probeerden op dat moment de muur te naderen om de stad in te nemen. De wachters konden door het noodweer hun taak toch al niet oplettend genoeg vervullen, en bovendien werden ze door dit antwoord afgeschrikt.

Toen onze mannen de poort naderden, werden ze na een afgesproken teken door de stadsbewoners binnengelaten. De infanteristen betrokken posten in alle delen van de stad en de ruiters deden onder geschreeuw een uitval naar het legerkamp van de vijanden.noot Ps.Caesar, De Spaanse Oorlog 3; vert. Hetty van Rooijen.

Naar Córdoba

Dat was 8 januari. Het was niet het enige dat Caesar voor de belegerde stad deed. Zelf rukte hij op naar Córdoba, waar hij op 10 januari aankwam. Hij hoopte Pompeius zo te dwingen de belegering van Ulia op te heffen. Op 12 januari gebeurde dat inderdaad: Pompeius brak de blokkade af en rukte op naar Córdoba.

Ulia zelf mag vergeten zijn, het was voor Caesar een belangrijke overwinning. Het stadje beheerste de weg van Córdoba naar de haven van Málaga. Caesar opende zo een tweede aanvoerlijn, die met een lengte an 130 kilometer substantieel korter was dan de 450 kilometer naar Saguntum. De versterkingen van de Mauretanische koning Bogud die niet veel later zouden aankomen, arriveerden vrijwel zeker over deze weg. Bovendien had Caesar getoond dat hij zijn bondgenoten niet in de steek liet. Daarmee maakte hij het voor steden die aarzelden of ze Pompeius of Caesar moesten steunen, eenvoudiger zijn zijde te kiezen.

Munt van Marcus Lollius Palikanus (Bodemuseum, Berlijn)

Ondertussen was in Rome een nieuwe muntmeester actief: Marcus Lollius Palikanus. Op zijn munten herkennen we het spreekgestoelte op het Forum Romanum, de zogeheten Rostra, met daarboven het bankje van de volkstribunen. Op de keerzijde van deze munten stond de Vrijheid. Je kunt dit op twee manieren interpreteren: als een teken van oppositie of als een teken van steun aan een dictator die de vrijheid garandeerde. Ik denk dat die ambiguïteit ook destijds is ervaren.

[Een overzicht van de reeks #RealTimeCaesar is hier.]

#RealTimeCaesar #2069JaarGeleden #Andalusië #Bogud #Córdoba #GnaeusPompeiusJunior #JuliusCaesar #LuciusVibiusPaciaecus #MarcusLolliusPalikanus #Rostra #SpaanseOorlog #Spanje #TweedeBurgeroorlog #Ulia