Etruskische goden

Aplu (Museo nazionale Etrusco di Villa Giulia, Rome)

Even ten noorden van Rome lag Veii, een machtige Etruskische stad die de Romeinen in 393/392 v.Chr. veroverden.noot En niet in 396, zoals je nogal eens leest. Daarna vielen de kleinere stadjes in de omgeving, die ooit onderworpen waren geweest aan Veii, eveneens in Romeinse handen. Zo ook Falerii, dat zich korte tijd later op nogal bijzondere wijze onderwierp. Een schoolmeester had namelijk een klasje aristocratische kinderen als gijzelaars uitgeleverd aan de Romeinse generaal Camillus, die dit geschenk, dat de oorlog tot een snel einde zou hebben kunnen brengen, had geweigerd, en de schoolmeester geboeid en gegeseld terug had gezonden naar Falerii, met de mededeling dat hij de stad zou nemen “met Romeinse middelen”. De burgers capituleerden ogenblikkelijk: volgens geschiedschrijver Titus Livius omdat ze onder de indruk waren van Camillus’ nobele gebaar, maar je hoeft niet heel cynisch te zijn om te herkennen dat men doodsbang was voor “de Romeinse middelen”.

In Falerii is verschrikkelijk mooie terracotta-sculptuur gevonden, die voor het merendeel is terechtgekomen in de Villa Giulia, het Etruskische museum van Rome. Bovenstaande kop komt uit een tempel die stond op een plek genaamd Sassi Caduti. Dit heiligdom, even ten westen van de acropolis, was gewijd aan de godheid die de Romeinen Mercurius noemden en de Etrusken Turms. Hij was de boodschapper van de oppergod Tinia, beschermde de handel en begeleidde de dode zielen op weg naar de Onderwereld. Bij Sassi Caduti is ook een marktplein gevonden, wat natuurlijk wel zo gepast is voor een god van de handel.

Omdat er dus nogal wat overeenkomsten waren met de Griekse god Hermes, werd Turms/Mercurius in elk geval in de derde en tweede eeuw v.Chr. afgebeeld met de gevleugelde sandalen, de herautenstaf en de breedgerande hoed die deze godheid kenmerken. Dat zal zeker niet de oorspronkelijke outfit zijn geweest van zijn Etruskische evenknie. Misschien zijn er heel oude afbeeldingen, maar ik ken die niet. Wat overigens weinig zegt.

Etruskische tempels hadden vaak standbeelden ter ere van diverse Etruskische goden, en bovenstaande godheid is Apollo of, zoals de Etrusken hem noemden, Aplu. Zijn woeste kapsel duidt op de goddelijke inspiratie van de orakelgod; zijn zittende houding en iets naar rechts gewende hoofd zouden kunnen betekenen dat hij op het punt staat een voorspelling uit te spreken. Er is wel geopperd dat de keramist de sculptuur van de Griekse beeldhouwer Lysippos kende, en dat hij heeft gekeken naar het portret van Alexander de Grote.

Enfin. Het is gewoon mooi, ik wilde het u laten zien, het dateert uit de vroege derde eeuw v.Chr. en het is destijds niet lang zichtbaar geweest, want in 241 maakten de Romeinen Falerii met de grond gelijk.

[Dit was het 511e voorwerp in mijn reeks museumstukken.]

#Aplu #Falerii #Hermes #Lysippos #MarcusFuriusCamillus #Mercurius #terracotta #TitusLivius #Turms

Het Forum van Caesar

Het Forum van Caesar in Rome

Als ik u zeg dat het de vroege ochtend van 25 of 26 september was, als ik toevoeg dat het was in het jaar waarin Julius Caesar (voor de derde keer) en Marcus Aemilius Lepidus het consulaat bekleedden, en als ik dat omreken naar 25 of 26 juli 46 v.Chr. op onze kalender, dan weet u dat ik vandaag weer blog over de vraag wat Julius Caesar vandaag 2069 jaar geleden liep te doen.

De feestelijkheden van Caesars viervoudige triomf lagen nog vers in het geheugen toen de dictator-voor-tien-jaar een nieuw feest aankondigde: de opening van het naar hem genoemde marktplein. In 54 v.Chr., tijdens zijn Britse veldtocht, was een begin gemaakt met de aanleg. Om een voorstelling te maken van de symboliek van het Forum van Caesar, dat naast het Forum Romanum lag, moet u zich voorstellen dat iemand naast het Binnenhof in Den Haag een tweede, naar hem vernoemd Binnenhof laat aanleggen. Dit was feitelijk een theater voor de show van één man, te groot voor de republiek.

De financiering

De stedelijke bevolking was onder de indruk van de opzichtige geldsmijterij. Cicero, die namens Caesar de grond kocht, dichtte zichzelf een hoofdrol toe:

Caesars vrienden – mezelf bedoel ik en Oppius, je mag best stikken van jaloezie – hebben voor het project waarover je zo vaak de loftrompet hebt gestoken, dat we het Forum vergroten en uitbreiden tot aan de Vrijheidshal, het sommetje van zestig miljoen sestertiën uitgegeven. Voor minder viel met de particuliere eigenaren geen zaken te doen. We zullen echter iets prachtigs tot stand brengen.noot Cicero, Brieven aan Atticus 4.16.8.

Het werd een rechthoekig plein dat aan de lange zijden was begrensd door galerijen en aan een van de korte zijden door de tempel van Venus, de moeder van Caesars legendarische voorvader Aeneas. De generaal bekostigde het project door Britse en Belgische krijgsgevangenen te verkopen, maar sprak daar niet over om te vermijden dat de staat zijn aandeel in de winst zou opeisen. Daarom deed hij alsof hij het bekostigde uit de oorlogsbuit. Zodoende wist Plinius de Oudere zeker dat

in Brittannië parels groeien, want Julius Caesar wilde dat bekend werd dat het borstpantser dat hij wijdde aan Venus de Stammoeder in haar tempel, was vervaardigd uit Britse parels.noot Plinius de Oudere, Natuurlijke Historie 9.116.

De tempel van Venus

Het idee van het Forum van Caesar mocht dan zijn ontstaan tijdens de noordelijke oorlogen, de tempel voor Venus bracht de slag bij Farsalos in herinnering. Aan de vooravond van dit gevecht had Caesar Venus aangeroepen. Niet uit persoonlijke overtuiging – hij mocht dan hogepriester zijn, hij was niet overdreven religieus – maar om zijn soldaten te inspireren.

Het heiligdom was voorzien van een ongebruikelijke opgang: de trappen lagen aan de zijkant, zodat de voorzijde viel te benutten als sprekerspodium. Aan de voet ervan stonden standbeelden en fonteinen. De hoogte van het eigenlijke heiligdom wordt tegenwoordig gesuggereerd door drie gereconstrueerde zuilen, maar hun antieke voorgangers waren gemaakt van wit marmer uit de door Caesar geopende groeve te Carrara.

De pilaren binnenin de tempel waren van geel marmer uit het door hem veroverde Numidië. Achterin stond het met parels beklede cultusbeeld van Venus de Stammoeder, dat was vervaardigd door Arkesilaos, een bekende kunstenaar uit die tijd. Er hingen hier ook schilderijen en er was een gouden standbeeld van Kleopatra.

Het ruiterstandbeeld

Midden op het symmetrische Forum van Caesar stond een ruiterstandbeeld van de dictator:

Caesar had een eigenaardig paard, waarvan de hoeven gespleten waren en als het ware in tenen uitliepen, zodat het wel mensenvoeten leken. Het was in zijn stal geboren en omdat de ingewandschouwers hem verzekerd hadden dat dit hem de wereldheerschappij voorspelde, liet hij het dier met grote zorg opfokken. Hij was de eerste die het besteeg; andere berijders duldde het niet. Later heeft hij zelfs een beeld van het dier laten opstellen voor de tempel van Venus de Stammoeder.noot Suetonius, Caesar 61; vert. Daan den Hengst.

Dit moet worden genuanceerd. Eigenlijk stelde dit beeld het paard van Alexander de Grote voor. De maker was Lysippos. Caesar zal het uit Alexandrië hebben meegenomen en het hoofd van de ruiter hebben laten vervangen door dat van hemzelf.

Elders op zijn forum stond een beeld van Caesar in pantserhemd. De sokkel zou nog eeuwen dienen als mededelingenbord voor officiële proclamaties.

Inwijding van het Forum van Caesar

Na zijn viervoudige triomftocht wijdde Caesar dit complex in. Er waren grootse spelen, waarbij de Romeinen voor het eerst een giraffe te zien kregen. Cassius Dio, die het Forum van Caesar mooier vond dan het Forum Romanum, vertelt:

Toen hij nu zijn Forum en de tempel van Venus, als stammoeder van zijn geslacht, had gebouwd, wijdde hij ze dadelijk in, en ter ere daarvan stelde hij allerlei wedstrijden in en hij bouwde van houten stellages een theater voor jachtshows. Dat wordt ook wel “amfitheater” genoemd, omdat het aan alle kanten in het rond zitplaatsen had en geen toneel. Voor dat theater en ter ere van zijn dochter organiseerde hij gevechten van wilde dieren en gladiatoren. Als iemand het aantal daarvan zou willen boekstaven, zou hij zich een hoop werk op de hals halen, maar de waarheid waarschijnlijk niet kunnen achterhalen. Want al dat soort dingen wordt altijd overdreven om erover op te scheppen.noot Cassius Dio, Romeinse Geschiedenis 43.22; vert. Simone Mooij.

In feite was het complex onvoltooid toen Caesar het openstelde. De echte oplevering vond pas in 29 v.Chr. plaats.

[Een overzicht van de reeks #RealTimeCaesar is hier.]

#RealTimeCaesar #2069JaarGeleden #Arkesilaos #CassiusDio #Cicero #dictator #ForumVanCaesar #hogepriesterschap #JuliusCaesar #Keizerfora #KleopatraVIIFilopator #Lysippos #PliniusDeOudere #Venus #VenusGenetrix

Obra de Lysippos, Museo Arqueológico de Éfeso, Turquía
Junio 1995
#Éfeso #Ephesus #Efes #Turquía #Turkey #Türkiye #MiddleEast #AncientGreece #photography #analog #nofilter #sculpture #art #Lysippos