Lmst
Login

#taalkunde

Jona lenderingJonaLendering
2025-06-18

Lezen en schrijven zijn betrekkelijk recenter innovaties. Daarom hebben alle talen er andere woorden voor. Gastblogger Gert Knepper weet alles over historische en legt het uit.

mainzerbeobachter.com/2025/06/

Studio Plantaardigstudioplantaardig
2025-01-31

Wat als dieren konden praten. Of, misschien praten ze al lang, en moeten wij ze alleen nog leren verstaan. Maar hoe onderscheid je de ene boe van de andere, of een tik en een tok? Daar houden de twee gasten (Leonie Cornips & Marjolein de Rooij) van vandaag zich mee bezig.

docnederlands_languagesdocdutch
2025-01-29

⚓ De beste stuurlui staan aan wal
⚓ Português : Falar é fácil, difícil é fazer / Falar é fácil, o difícil é fazer
⚓ Español : Una cosa es predicar y otra dar trigo /Es más fácil decirlo que hacerlo

▪️ English, français, Deutsch, italiano 👉 ALT

⚓ De beste stuurlui staan aan wal ⚓ Betekenis : de toeschouwers kunnen het altijd beter dan de uitvoerders. / mensen die zelf niets ondernemen hebben vaak de grootste mond over wat een ander probeert tot stand te brengen. ⚓ English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo. ⚓ De beste stuurlui staan aan wal ⚓ Betekenis : de toeschouwers kunnen het altijd beter dan de uitvoerders. / mensen die zelf niets ondernemen hebben vaak de grootste mond over wat een ander probeert tot stand te brengen. ⚓ English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo. ⚓ De beste stuurlui staan aan wal ⚓ Betekenis : de toeschouwers kunnen het altijd beter dan de uitvoerders. / mensen die zelf niets ondernemen hebben vaak de grootste mond over wat een ander probeert tot stand te brengen. ⚓ English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo.
docnederlands_languagesdocdutch
2025-01-29

⚓ De beste stuurlui staan aan wal
⚓ D: Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer / Kritisieren ist einfacher als besser machen / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden
⚓ I: La critica è facile, ma l’arte è difficile / La critica è facile e l’arte è difficile / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare / E’ più facile a dirsi che a farsi / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare

⚓ De beste stuurlui staan aan wal ⚓ Betekenis : de toeschouwers kunnen het altijd beter dan de uitvoerders. / mensen die zelf niets ondernemen hebben vaak de grootste mond over wat een ander probeert tot stand te brengen. ⚓ English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo. ⚓ De beste stuurlui staan aan wal ⚓ Betekenis : de toeschouwers kunnen het altijd beter dan de uitvoerders. / mensen die zelf niets ondernemen hebben vaak de grootste mond over wat een ander probeert tot stand te brengen. ⚓ English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo. ⚓ De beste stuurlui staan aan wal ⚓ Betekenis : de toeschouwers kunnen het altijd beter dan de uitvoerders. / mensen die zelf niets ondernemen hebben vaak de grootste mond over wat een ander probeert tot stand te brengen. ⚓ English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo.
docnederlands_languagesdocdutch
2025-01-29

⚓ De beste stuurlui staan aan wal
⚓ Betekenis: de toeschouwers kunnen het altijd beter dan de uitvoerders / mensen die zelf niets ondernemen hebben vaak de grootste mond over wat een ander probeert tot stand te brengen
⚓ Literal translation in E: the best helmsmen stand on shore / traduction littérale en F: Les meilleurs hommes de barre restent à terre / wörtliche Übersetzung auf D: Die besten Steuermänner stehen an Land.

⚓ De beste stuurlui staan aan wal. ⚓ Engels ; English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Frans ; français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Duits ; Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiaans ; italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Portugees ; português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Spaans ; español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo. ⚓ De beste stuurlui staan aan wal. ⚓ Engels ; English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Frans ; français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Duits ; Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiaans ; italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Portugees ; português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Spaans ; español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo. ⚓ De beste stuurlui staan aan wal. ⚓ Engels ; English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Frans ; français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Duits ; Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiaans ; italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Portugees ; português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Spaans ; español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo. ⚓ De beste stuurlui staan aan wal. ⚓ Engels ; English : Bachelors’ wives and maidens’ children are well taught. / It is easy to criticize, but hard to act. / Easier said than done. / Well done is better than well said [Benjamin Franklin]. / It’s easy to give advice when you don’t have to pay the price. ⚓ Frans ; français : La critique est aisée, mais l’art est difficile. / C’est plus facile à dire qu’à faire. / Les conseilleurs ne sont pas les payeurs. ⚓ Duits ; Deutsch : Kritisieren ist leicht, aber besser machen schwer. / Kritisieren ist einfacher als besser machen. / Wer nicht betroffen ist, hat gut reden. ⚓ Italiaans ; italiano : La critica è facile, ma l’arte è difficile. / La critica è facile e l’arte è difficile. / E’ più facile dirlo che farlo. / E’ più facile da dire che da fare. / E’ più facile a dirsi che a farsi. / Tra il dire e il fare c’è di mezzo il mare. ⚓ Portugees ; português : Falar é fácil, difícil é fazer. / Falar é fácil, o difícil é fazer. ⚓ Spaans ; español : Una cosa es predicar y otra dar trigo. / Es más fácil decirlo que hacerlo.
Jona Lenderingrambambashi@mainzerbeobachter.com
2024-12-31

Vragen rond de jaarwisseling (3)

Reconstructie van het gezicht van Sensaos (Rijksmuseum van Oudheden, Leiden)

Ik nodigde u onlangs uit om vragen te stellen voor het lijstje “Vragen rond de jaarwisseling” van 2024. De eerste zes vragen beantwoordde ik hier, de volgende zes daar, en hier zijn er nog eens zes.

13. Hoe gradueel ging het klassieke Latijn als voertaal uit West-Europa over in de Romaanse talen?

Voor zover ik weet ligt er een probleem met onze data: we hebben alleen geschreven teksten. Uiteraard bevatten die regelmatig opmerkingen over de spreektaal, maar de schrijftaal kennen we wel beter dan de dagelijkse omgangstaal. Het klassieke Latijn en het klassieke Grieks bleven lang in gebruik omdat dit de talen waren waarmee de elites met elkaar communiceerden. Ze hadden een positie die vergelijkbaar is met het hedendaagse standaard-Arabisch.

Ondertussen waren er in de spreektaal wel degelijk ontwikkelingen. Het gesproken Latijn in Numidië zal anders zijn geweest dan het gesproken Latijn in de Lage Landen, omdat in de ene provincie de vroege Berbertalen invloed hadden, terwijl in het Rijnland Gallische en Germaanse invloeden waren. We hebben een paar aanwijzingen voor de spreektaal. In onze contreien kende men een /h/-achtige klank die de Romeinen niet kenden en op verschillende manieren weergaven. De bewoners van Zuid-Holland heetten dus Cananefaten en Hiananefaten. De Hauhae, “hooghemers” ofwel de bewoners van de terpen en wierden, werden op deze manier Chauken.

In de vijfde eeuw viel de eenheids-schrijftaal weg. Wat daarna in inscripties geschreven wordt, staat veel dichter bij de spreektaal. Het Latijnse novem, “negen”, heeft dan zijn laatste medeklinker al verloren en is al op weg naar het Franse neuf. Evengoed waren er literaire auteurs die een Latijn schreven dat een Cicero zou hebben begrepen.

Of de ontwikkeling gradueel of snel verliep, is moeilijk te zeggen omdat ontwikkelingen binnen de spreektalen in de eerste Romeinse eeuwen eeuwenlang moeilijk kenbaar zijn, als het ware bedekt door de Latijnse schrijftaal. In de vijfde eeuw zijn er echter zeker verschillen en vanaf de negende eeuw zijn die voldoende scherp om hedendaags Frans te herkennen – bijvoorbeeld in de Straatsburger Eden.

Tot slot: het was een spel van enerzijds een natuurlijke ontwikkeling van de spreektaal en anderzijds het vasthouden aan oude taalvormen. Dat laatste gebeurde deels omdat mensen netjes voor de dag wilden komen en dus vasthielden aan klassieke vormen (zoals autochtone Nederlanders het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke vormen handhaven als correct Nederlands), en deels omdat die vormen waren ingeburgerd. Vooral veel gebruikte werkwoorden bevatten daardoor overblijfselen van oudere taalfasen, eigenlijk een soort archaic survivals.

14. Behoorden de vroege Friezen bij de Vikingen in Engeland?

Of we zo precies kunnen zijn, weet ik niet, maar een recente expositie in het Fries Museum in Leeuwarden maakt wel duidelijk dat ook de bewoners van het laatantieke/vroegmiddeleeuwse kustgebied zich aansloten bij de Vikingen. Meer informatie daar.

15. Welke andere publicisten zijn er die net zoals Erasmus de klassieke bronnen grondig en systematisch bestudeerd hebben?

Erasmus had allerlei collega’s, zoals Cornelis Gerritsz en Reinier Snoy, die allebei over de Bataven hebben gepubliceerd. Ook Gerard Geldenhouwer schreef daarover. Zij leefden in de zestiende eeuw en zijn verantwoordelijk voor het “Gelderse geschiedbeeld”, waarin de Bataven gelden als voorlopers van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Janus Dousa is verantwoordelijk voor het misverstand dat het Lugdunum op de Peutingerkaart Leiden zou zijn.

Iets eerder leefden Alexander Hegius en Rudolf Agricola, die zich bezighielden met het Grieks, een taal die maar weinig West-Europeanen in de vijftiende eeuw beheersten. Kortom, Erasmus was de enige niet.

16. Waarom wordt een monumentaal gebouw uit de Middeleeuwen, bijvoorbeeld een kathedraal, hersteld en een monumentaal gebouw uit de Oudheid, bijvoorbeeld een tempel, niet?

Ik denk dat het is omdat kathedralen over het algemeen nog wel overeind staan en vaak ook nog in gebruik zijn. Als de Notre Dame afbrandt, restaureer je die. Maar antieke tempels, tja: het zijn al eeuwenlang ruïnes, we kennen ze niet anders. Ik denk ook niet dat er iemand is die die abattoirs wil heropenen.

17. Hebt u een mening over reconstructies van schedels, geraamtes of andersoortige restanten van mensen?

In zo’n gezichtsreconstructie komen diverse soorten informatie samen. Om te beginnen de schedel zelf. Omdat we weten hoe dik de huid en de gezichtsspieren zijn, kunnen ze redelijke benaderingen geven van de vorm van het gelaat. Er zijn zulke goede gezichtsreconstructies van bijvoorbeeld onbekende moordslachtoffers gemaakt, dat de nabestaanden de overledene herkenden, en forensisch onderzoek mogelijk werd.

Het tweede soort informatie komt uit de rest van het geraamte. Als iemand zwaarlijvig was, heeft dat sporen nagelaten in de vorm van vergroeide botten en kapotte knieën. Hieruit zijn conclusies te trekken over het vet in het gezicht, dus of mensen een onderkin of andere vetlagen hadden.

Dan is er het DNA. Daarmee kunnen we tegenwoordig uitspraken doen over de kleur van de huid en de ogen. Dat gezichtsreconstructies van prehistorische en antieke mensen tegenwoordig donkerder worden vervaardigd, is geen politieke correctheid, maar gebaseerd op feiten. Vermoedelijk zou het Rijksmuseum van Oudheden de reconstructie van de zestienjarige Sensaos die bovenaan dit stukje staat, tegenwoordig donkerder maken.

Hoewel er dus verbetering is, blijven er subjectieve aannames. Het RMO gaf onlangs uitleg over de keuzes bij de gezichtsreconstructie van Sensaos. De keuze voor nogal volle lippen was gebaseerd op het gegeven dat haar moeder een Nubische naam had, dus uit Oost-Afrika, waar mensen tegenwoordig zulke lippen hebben. Haar kaaklijn lijkt daarentegen meer West-Afrikaans. Het fysisch antropologisch bewijs conflicteerde hier dus met het naamkundig bewijs en welke keuze je ook maakt, ze is subjectief.

18. Hoe herken je een degelijk/goed “publieksgeschiedenisboek”?

Moeilijk te zeggen, omdat er diverse manieren zijn om het publiek aan te spreken. Je hebt de eerste lijn, waarin we de feiten presenteren, zoals de boeken van Bart Van Loo. En je hebt de tweede lijn, waarin we mensen in een staat van vertrouwdheid brengen met het wetenschappelijk proces, zoals ik probeer in mijn boek Oudheidkunde is een wetenschap. En zo zijn er meer verschillen. Het is lastig te zeggen wat boeken goed maakt.

Aanwijzingen dat een boek slecht is, zijn er wel: denk aan een literatuurlijst zonder Franse of Duitse literatuur. En als het gaat over de Oudheid: een classicus die geen archeoloog raadpleegt en vice versa. Auteurs die geen meelezers noemen, hebben onvoldoende zelfkritiek. Maar dit spreekt natuurlijk vanzelf.

Voor straks: fijne jaarwisseling! Voor morgen: gelukkig nieuw jaar!

#archaicSurvival #DesideriusErasmus #GerardGeldenhouwer #gezichtsreconstructie #JuliusCaesar #Latijn #Lienden #LugdunumBatavorum #Peutingerkaart #RijksmuseumVanOudheden #romaanseTalen #Sensaos #StraatsburgerEden #taalkunde #vragenRondDeJaarwisseling

Jona Lenderingrambambashi@mainzerbeobachter.com
2024-12-30

Klankwetten en taal-universalia

Oké, dit is wel een heel obligaat plaatje bij een blogje over taalkunde, maar hé, het had ook een Toren van Babel kunnen zijn en dat was als cliché nog erger.

Nog niet zo lang geleden, laten we zeggen rond 1970, bestond het idee dat wetenschappelijke kennis veelal was te herleiden tot wetmatige verbanden. Ongeveer zoals in de exacte wetenschappen dus. In de archeologie was dit een van de ambities van wat destijds bekendstond als Nieuwe Archeologie en tegenwoordig als processuele archeologie; historici hadden het over het positivistische of het wetmatige verklaringsmodel. In beide gevallen is men van de ambitie teruggekomen. De postprocessuele archeologen en latere generaties historici accepteerden dat het voor het verklaren van de verschijnselen ook weleens handig kon zijn je in te leven in de actoren – klassieke hermeneutiek, met andere woorden. Dat was én een erkenning dat er in de geesteswetenschappen een element van subjectiviteit aanwezig zou blijven én een opdracht om die subjectiviteit zoveel mogelijk in te perken.

Klankwetten

Anders dan deze twee oudheidkundige specialismen, heeft de historische taalkunde nooit de ambitie laten varen de verschijnselen wetmatig te verklaren. En inderdaad zijn talen te beschrijven aan de hand van regels die, voor de verschijnselen die ze beschrijven, algemeen zijn; tegelijk zijn die verschijnselen wat beperkter gedefinieerd dan in de natuurwetenschappen.

Ik zal wat voorbeelden geven van de wijze waarop klankwetten worden gevonden. Het eerste ontleen ik aan het moderne Nederlands en Afrikaans, die beide teruggaan op dezelfde prototaal, namelijk het vroegmoderne Nederlands.

NederlandsAfrikaansvroegvroegvroegervroërlaaglaaglagerlaër

De verklaring is een klankwet: “in het Afrikaans verdwijnt een /g/ als die tussen twee klinkers staat”. Het Afrikaans kent op deze klankwet uitzonderingen als quagga, maar die zijn evident ontleend aan een andere taal. Onze klankwet kent geen uitzonderingen. In dit voorbeeld kunnen we dat ook verifiëren, want in zestiende- en zeventiende-eeuwse Nederlandse teksten is sprake van vroegh, vroegher, laegh en laegher.

Dit is dus het principe: je zoekt voorbeelden – uiteraard meer dan vier – en herkent (induceert) patronen. Het resultaat is een wet, omdat de verandering altijd optreedt, zij het in een beperkt aantal situaties. In dit geval immers voor één taal en één medeklinker tussen twee klinkers. Omdat taalkundigen echter zo vaak en zo veel van dit soort regelmatigheden hebben kunnen vaststellen én geverifieerd gekregen, hebben ze vertrouwen in de reconstructies van niet bewaard gebleven oude talen. Neem de volgende woorden:

NederlandsDuitsEngelskrachtKraftcraftschachtSchaftshaftachterafter-afterluchtLuftloftstichtenStiften– (maar vgl. stiff)

Je zou een regel kunnen formuleren “een oud-Germaanse /ft/ wordt in het Nederlands /cht/”. Voor we concluderen dat het zo is, moeten we natuurlijk kijken of er uitzonderingen zijn. Onze taal kent allerlei woorden die, net als in het Engels en Duits, eindigen op /ft/, maar dat zijn vaak leenwoorden (zoals lift). Er zijn nog een paar restgevallen, zoals bruiloft, dat niet zou mogen bestaan. We zouden brulocht hebben verwacht, dat inderdaad is gedocumenteerd. De oude vorm bruiloft heeft alleen overleefd in het Hollandse dialect en heeft zich daarvandaan over de andere dialecten verspreid.

Concreet betekent dit dat we Duitse en Engelse ft-woorden én Nederlandse cht-woorden mogen gebruiken als we het Proto-West-Germaans reconstrueren, wat de databasis aanzienlijk verbreedt. We kunnen dus vertrouwen hebben in de reconstructie van oude talen.

Taal-universalia

Ook al zijn de klankwetten vrij solide, je zou een controle willen hebben op de reconstructie van een niet bewaard gebleven oude taal. Gelukkig zijn er ook taal-universalia: algemene kenmerken die gelden voor alle talen. Er zijn zo’n 6000 talen gedocumenteerd, en niet één daarvan blijkt klinkerloos te zijn. Sterker nog, zelfs de taal met (voor zover bekend) het kleinste aantal klanken, het Ubykh, heeft nog altijd twee klinkers. Met N=6000 mogen we aannemen dat elke taal tenminste één klinker heeft. Als we een oude taal zouden reconstrueren zonder klinkers, is er iets mis gegaan.

Nu is zo’n reconstructie nog nooit gemaakt, dus dit voorbeeld is gratuit. Interessanter is dat als een taal een /g/ heeft, die taal ook een /d/ heeft, en dat als een taal een /d/ heeft, er ook een /b/ is. Deze wetmatigheid is bepaald niet gratuit, want bij de reconstructie van het Proto-Indo-Europees zijn de /g/ en de /d/ goed aantoonbaar, maar is de /b/ dat een stuk minder. Er zijn daarvoor complexe verklaringen bedacht.

Taal-universalia zijn belangrijk, omdat ze aangeven in welke richting talen veranderen kunnen. Als we een taal hebben met een /b/, een /d/ en een /g/, en als die een van die medeklinkers verliest, dan zal dat altijd eerst de /g/ zijn en pas later de /d/. Omgekeerd, een taal met alleen een /b/ kan er wel een /d/ bij krijgen maar nooit een /g/.

Een vergelijkbaar voorbeeld: een taal met tweevoud (dualis) kent ook een meervoud, en een taal met een meervoud kent ook enkelvoud. Als een taal met tweevoud, zoals het oudste Grieks, vereenvoudigt, zal het die vorm als eerste verliezen.

Kortom

Samenvattend: de taalkunde heeft goed gedocumenteerde klankwetten voor levende talen, kan de methode om klankwetten op te sporen extrapoleren naar verdwenen talen, en kan de reconstructie gedeeltelijk verifiëren met taal-universalia.

[De oudheidkundige wetenschappen zijn in de eerste plaats wetenschappen. Een overzicht van stukjes over het wetenschappelijk aspect, vindt u daar.]

#GermaanseTalen #historischeTaalkunde #klankwet #ProtoIndoEuropees #taalUniversalia #taalkunde

Ingrid Hoeben Ⓥ 🇧🇪IngridHbn@mastodon.online
2024-10-05

Aauwtch

#taalfoutje #paskamers #inzakenas #taalkunde #hasselt

:lego_happy: Pink 🏳️‍🌈LegoPink@mstdn.social
2024-06-18

Waarom is het eigenlijk 'aardbeien' en niet 'aardbeiën'?

Het is toch een klinkerbotsing?

#spelling #Nederlands #onderwijs #taalkunde

Nevermind, ik heb het gevonden:
onzetaal.nl/taalloket/trema#:~.

Sargassosargasso@social.sargasso.nl
2024-01-15

Spellinggeweten sargasso.nl/spellinggeweten/ #Wetenschap&Onderwijs #taalonderwijs #Taalkunde #spelling

INT - Nederlandse Taalivdnt@social.edu.nl
2023-11-09

Lots, fiep en tuutje zijn dialectnamen voor de fopspeen. Waar deze namen vandaan komen en welke er nog meer zijn lees je in de nieuwe aflevering van #uitdestreek!

#dialect #dialecten #uitdestreek #streekwoord #streektaal #dialectwoord #vlaanderen #vlaams #nieuwwoordgeleerd #woordgeschiedenis #taalkunde #leestip #tuutje #fopspeen #speen #baby #tut #tutje #tuutje #tuutjesboom

ivdnt.org/actueel/woorden-van-

INT - Nederlandse Taalivdnt@social.edu.nl
2023-10-11

'Werken met online taalbronnen: Woordcombinaties'. Laatste kans om je aan te melden voor de tweede webinar in de reeks, morgenochtend om 9.30 uur!
#webinar #taalkunde #woordcombinaties @taalunie

ivdnt.org/actueel/nieuws/webin

Sargassosargasso@social.sargasso.nl
2023-08-08

Een Turks accent is nadeliger dan een Turkse naam sargasso.nl/een-turks-accent-i #Wetenschap&Onderwijs #discriminatie #onderzoek #Taalkunde #accenten #context

KennethKennethDK@mastodon-belgium.be
2023-07-23

Iemand nog interessante volgtips op #Mastodon? Zowel Engels als Nederlandstalig mag. + voor accounts into #taalkunde, #Italië, #politiek, #urbanplanning, #LGBTQ, #openbaarvervoer / #treinen, #Eurovisie, enzovoort.

Gabriel Hoezengabrielhoezen@mstdn.social
2023-06-25

Undisclosed. Un - dis - closed … ?! One of the strangest words in English if you ask me! ‘closed’ is something negative on its own: not open. ‘dis-’ opens the closedness. And ‘un-’ closes it again. #language #linguistics #taal #taalkunde #vocabulary #words #Writing #english #englishlanguage

Jona lenderingJonaLendering
2023-05-02

Een verhelderend stukje op het snijvlak van en én een leuke discussie in de reageerpanelen. Soms, heel soms, ben ik trots op mijn blog.

mainzerbeobachter.com/2023/05/

Matthias Hüningmhuening@berlin.social
2023-03-27

Zin om als #postdoc te werken in mijn team aan de @FU_Berlin? Het gaat om een voltijds onderzoeksbaan (max. zes jaar) voor #NederlandseTaalkunde, liefst met een vergelijkend en/of sociolinguïstisch perspectief. De advertentie staat hier:
fu-berlin.de/universitaet/beru #jobs #linguistics #taalkunde #neerlandistiek

ikvindlezenleuk (Mathilde)ikvindlezenleuk@mastodon.nl
2023-03-02

Max Verstappen blijkt een fiets te zijn ;-) #taalkunde #taalfoutje @NOS

Screenshot van de website van Nos met een foto van Max Verstappen met een helm op en de volgende kop: Nieuw seizoen Formule 1: Red Bull en Verstappen zijn dé te kloppen tandem
FrankVerhoftfrankverhoft
2022-12-28

Er zijn twee manieren om dat te checken:
1. Zijn 'Origines Antwerpianae' is online te raadplegen. Dat vraagt wel wat kennis van het Latijn.
2. De onvolprezen uitgeverij Verloren heeft een schitterende bloemlezing uit het taalkundig werk van Becanus, inclusief de relevante hoofdstukken over taal, Antwerpen en het aards paradijs (dat hij situeerde in India, tussen haakjes).

FrankVerhoftfrankverhoft
2022-12-28

Leuk essay over fantasten en crackpots binnen de taalkunde.

Maar toch weer met diezelfde, met die eeuwige uitschuiver: "Antwerp Dutch that (was) declared to be the origin of all human language".

Ik zou begot niet weten wie dat verklaard zou kunnen hebben.

En nee, kom niet af met Johannes Goropius Becanus. Die brave man had rare ideeën, maar dat Antwerps de eerste taal zou zijn geweest, dat heeft hij nooit geschreven /1

aeon.co/essays/why-is-linguist

Client Info

Server: https://mastodon.social
Version: 2025.04
Repository: https://github.com/cyevgeniy/lmst